Тәңір тауы: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

Content deleted Content added
ш clean up, replaced: Өгем → Өгем жотасы using AWB
25-жол:
|ПозКарта 2 ені =
|Ортаққордағы санаты =
}}
 
'''Тянь-Шань''' (қыт. ''тянь'' – аспан, ''шань'' – тау), ''Тәңіртау'' – [[Азия]]ның орталық бөлігіндегі аса ірі тау жүйесі.
 
==Географиялық орны==
33-жол:
 
==Орографиялық құрылысы==
Орографиялық құрылысы жөнінен Солтүстік, Орталық, Батыс, Шығыс және Оңтүстік бөліктерге бөлінеді. Солтүстік Тянь-Шань [[Кетпен жотасы|Кетпен]], [[Күнгей Алатау]], [[Іле Алатауы]], [[Қырғыз Алатауы]] мен [[Шу-Іле таулары]]нан тұрады. Солтүстік Тянь-Шань жоталары 4,5 мың метрден биік: [[Теріскей Алатауы]] (5218 м), Іле Алатауы (4973 м), Қырғыз Алатауы (4875 м). Кейбір жоталар тауаралық қазаншұңқырларда доға тәріздес иіліп орналасқан. [[Батыс Тянь-Шань]]ға Ферғана, [[Талас Алатауы]] мен одан таралатын [[Өгем жотасы|Өгем]], Піскем, [[Шатқал Жотасы|Шатқал]] жоталары және [[Қаратау жотасы (Тянь-Шань)|Қаратау]] жатады. Батыс Тянь-Шань жоталары бірте-бірте солтүстік-батысқа қарай 4,5 мың метрден 2,5 – 2 мың метрге дейін аласарады. [[Ферғана аңғары]] Батыс және Оңтүстік Тянь-Шаньды бір-бірінен бөледі. Орталық (Ішкі) Тянь-Шаньға солтүстікте [[Ыстықкөл]] қазаншұңқырынан оңтүстік-батыста Ферғана қазаншұңқырына, оңтүстік-шығыста Көкшаал-Тоо жотасына дейінгі аралық кіреді. Бұл бүкіл тау жүйесінің ең биік бөлігі. Әсіресе, оның шығыс бөлігі барынша биік (Жеңіс шыңы – 7439 м, [[Хан Тәңірі]] – 6995 м). Ортaлық Тянь-Шаньға сырт деп аталатын беті белесті, 3000 – 4000 метр биіктікте жатқан, жан-жағы биік жоталармен қоршалған тау қыраттары тән. Оңтүстік Тянь-Шань [[Алай жотасы]], Түркістан, Зерафшан және Гиссар жоталарынан тұрады. Бұл жоталардың остік бөлігі тұтас және ондаған км-ге созылады. Шығыс Тянь-Шань ендік бойымен созылған аңғарлар, қазаншұңқырлармен бөлінген екі қатар тау жоталары белдеуінен тұрады. Борохоро, Еренқабырға, [[Богдо-Ола жотасы|Богдо-Ола]], Қарлытау жоталары құрайтын солтүстік белдеу ұзын – шығыста 95 ш.б-қа дейін жетеді. Оңтүстік белдеу қысқарақ (90 ш.б-қа дейін), басты жоталары: Халықтау, Сарман-Ула, Құрлықтау. Жоталардың басы 4000 – 5000 м биікке көтеріледі. Шығыс Тянь-Шань етегінде құрлықтағы терең қазаншұңқырлардың бірі – [[Турфан қазаншұңқыры|Турфан]] ойысы орналасқан.
 
== Геологиялық құрылымы ==
51-жол:
==Қорықтары==
[[Сурет:Aksu Jabagly 2.JPG|thumb|left|200px|Ақсу-Жабағылы қорығы]]
Тянь-Шань табиғаты мен оның өзіне тән өсімдіктер, жануарлар дүниесін қорғау үшін бірнеше корықтар мен ұлттық парктер ұйымдастырылған. Олардың ішінде [[Ақсу-Жабағылы қорығы|Ақсу-Жабағылы]] ([[1926 жыл|1926]]), [[Алматы қорығы|Алматы]] ([[1931 жыл|1931]]) қорықтары үлкен орын алады. [[1996 жыл|1996]] жылы [[Алматы]] маңы [[Іле Алатауы ұлттық паркі]] кұрылды. <ref>[[Қазақ энциклопедиясы]], 9 том</ref>
<ref>Қазақстанньң физикалық географиясы, Алматы: Атамұра, 2008. ISBN 9965-34-809-Х</ref>\
 
«https://kk.wikipedia.org/wiki/Тәңір_тауы» бетінен алынған