Неміс музыкасы: Нұсқалар арасындағы айырмашылық
Content deleted Content added
ш clean up, replaced: Бах → Йоганн Себастиан Бах (3) using AWB |
|||
11-жол:
Шіркеу музыкасымен катар зиялы музыкалық өнер [[шпильман]] да өркендеді. Ол [[ваганттар]]дың және [[голиардтар]]дың музыкасына, XIV—XVI ғасырлар кезбе шеберлердің музыкасына ықпалы болды. Шпильмандардың музыка интонация аясының [[миннезингерлер]]дің зиялы кәсіби өнеріне ықпалы болды (XII—XIV ғасырлар). Миннезингерлердің, шпильмандардың, [[ваганттар]]дың бізге жеткен өлең жинақтары XIV ғасырда жатады ("[[Йен жинағы]]", 1930; "[[Лохам жинағы]]", XV ғасырда ортасы). XIV—XVI ғасырлар қалалардың тез өсуіне байланысты қалалық музыканттар өз бірлестіктеріне — [[мейстерзинерлер]] біріге бастады. Олардың ішінде — [[Нюрнберг]]тен келген Г.[[Фольц]], Г.[[Сакс]] бар. Сол уақытқа жататын ескерткіштердің бірі — В.[[Фог]]тың өлең жинағы (1558 жылы). XII—XIII ғасырлар бастап қала музыканттары цехтық бірлестіктерге біріге бастады. XV—XVI ғасырлар бюргерлік ортада үй музыкасына көп назар аударылған ([[лютня]], т.б. аспаптарда ойнау). XV—XVI ғасырлар [[орган]]дық музыка ерекше дамып, неміс музыкасын Еуропадағы алдыңғы орындардың біріне шығарды (сазгерлер: К.[[Пауман]], А.[[Шлик]], Х.[[Бухнер]], Х.[[Кошмер]], 0. [[Лисиниус]], П.[[Хофхаймер]]).
Зиялы және шіркеу музыкасында Нидерландылық мектептің ықпалымен [[полифония музыкасы]]ның мағынасы көтерілді. Жетекші жанрлар — [[месса]], [[мотет]], [[псалма]], полифоникалық тұрмыстық және рухани әндер. [[Реформация және шаруа соғысы]] кезінде (1524—1526) М.[[Лютер]]дің қызметінің көмегімен протестандық хорал пайда болды, ол неміс музыкасының демократ бағытын нығайтты. XVII ғасырда таза неміс музыкасы Г.[[Шютц]]тің шығармаларында көріне бастады, ол — "[[Дафна]]" (1927); "[[Қасиетті симфониялар]]" (1629—1650) сияқты бірінші неміс операларының авторы. [[Мюнхен]]нің, [[Дрезден]]нің, [[Берлин]]нің, [[Нюрнберг]]тің, [[Брауншвейг]]тің, [[Лейпциг]]тің сарай театрларында опералар көп қойылған. 1678 жылы [[Гамбург]]те Германиядағы тұңғыш тұрақты опера театры ашылды, онда И.[[Тайле]], Н.[[Штрунк]], И.З.[[Куссер]] тәрізді сазгерлер жұмыс істеген. Театрдың гүлдену кезеңі (1692—1706) Р.[[Кайзер]], И.[[Маттезон]] шығармашылығымен байланысты, кейіннен [[Телеман]] сол театрда жұмыс істеген. Алайда неміс елінің операларын итальян музыкасы ығыстырып шығарды. XVII ғасырда неміс музыкасында үрлеп тартылатын музыка жанрлары жетекші орын алған. [[Орган]]дық музыка, сонымен қатар [[клавир]]лық музыка белгілі дәрежеге жетті. Аспап музыкасы ішінде жетекші жанр — сюита. Г.[[Муффат]]тың, И.К.[[Фишер]]дің, И.З.[[Куссер]]дің концерттік оркестрлік сюиталарына француз музыкасы ықпал етті. Неміс ән лирикасының стилі қалыптаса бастады. М.[[Преториус]]тың [["Syntaqma musicumі" энциклопедиялық еңбегі]] XVII ғасырда неміс музыкасының өте жоғары деңгейде дамығанын көрсетеді. XVII ғасырда аяғында — XVIII ғасырда басында Н.Г.[[Вальтер]], И.Маттезон теориялық, музыкалық-тарихи еңбектерін жазады.
И.С.[[Йоганн Себастиан Бах]]тың шығармашылығы неміс музыка мәдениетінің қалыптасуына зор үлес қосып ("Жоғарғы месса", 1733, "Иоаншиа щпитарлық" ("Страсти по Иоанну"), 1724; "Матфейше құштарлық" ("Страсти по Матфею"), 1727, [[кантата]]лар, [[фуга]]лар, [[токата]]лар), XX ғасырда дейін музыкаға жаңа жолдар ашты. Ал [[Гендель]] [[оратория]] және [[опера]] жанрларымен айналысқан ("Миссия" 1743, т.б.).
XVIII ғасырда неміс музыкасындағы демократиялық жағдай жалғасты. Бұрынғы музыканттар біріккен цехтық ұйымдар [[капелла]] және [[оркестр]]лер құрады (ең бірінші оркестрдің бірі — [[Гевандхауз]]). Қалалық музыканттарда [[Коллегиум музикум]] сияқты музыкалық қоғамдарға бірігулер басталып, хор қоғамдары шыға бастайды ([[Хиллердің Лейпцигтегі мектебі]], 1771, [[Берлиндегі өлең академиясы]], 1791).
XVIII ғасырда екінші жартысында неміс музыкасы Ағарту идеяларымен тығыз байланыста дамыды. Бұл К.В.[[Глюк]]тің операда өзгерістер жасауында өте үлкен рөл ойнады ("Алъцеста" 1767,"Парис пен Елена", 1770, "Орфеймен Эвридика", 1774). 1798 жылдан бастап [["Allgemeine musiKalische Zeitung" газет|"Allgemeine musiKalische Zeitung" деген газет]] шығарылады. Музыкалық театрдың демократиялық тенденциялары немістің зингшпилінде топтасты, бірақ неміс театрларының репертуары, негізінен, итальяндық музыкадан тұрды. Аспаптық музыканың классикалық түрі тазалана бастады. Бұкіл Еуропаны қамтыған бұл процесс XVIII ғасырда аяқталып, Неміс және Аустрия мәдениеті жетістіктерін біріктірген Веналық классикалық мектеп ашылды. Жаңа стильді даярлауда Мангейм мектебінің рөлі зор болды. Сондай-ақ [[Берлин капелла]]сының сазгерлері — [[Кванц]], [[Граун]], [[Бенд]], [[Марпург]] еңбегі сіңді.
XIX ғасырда екінші жартысында ән жанры көп таралды. (К.Ф.Э.Йоганн Себастиан Бах, И.А.П.Шульц, И.А.[[Хиллер]], К.Г.[[Нефе]], И.Ф.[[Рейхардт]], И.Р.[[Цумштег]]). XVIII—XIX ғасырлар неміс музыкасының шыңы — [[Веналық классика мектебі]]нің өкілі [[Бетховен]]нің шығармашылығы болған. Оның кейбір шығармаларында романтизмнің белгілері көрінеді. Неміс музыкасының романтизмі Р.[[Шуманн Роберт|Шуманның]], Ф.[[Мендельсон]]ның, Ф.[[Шуберт Франц|Шуберттің]], Ф.[[Лист]]тің шығармаларында көркею шегіне жетті. Романтизмнің алғаш кезеңінде [[Ұлттық опера мектебі]] ашылған. [[Гофман]] "Ундина" (1814) деген бірінші ұлттық романтизм стиліндегі операсын жазды. Тағы да К.М. [[Вебер]] ("Еркін атқыш 1821,"Эврианта, 1823,"Оберон", 1826), Л.[[Шпор]], Г.А.[[Маршнер]], Ф.[[Флотов]]тар романтизм стилімен жазған. Неміс музыкалық поэтикалық фольклорына назар аудару, сол заманның басты тенденциясы болды. Р.Шуманның, Ф.Мендельсонның шығармашылығында фортепьяно және вокалдық миниатюра елеулі орын алды.
XIX ғасырда хор өнері кеңінен таралған. Цельтер 1809 жылдан бастап хор қоғамдарын аша бастаған. Симфониялық музыкада симфониялық жанрлар (К.Н.Вебер, Ф.Мендельсон, Р.Шуман, т.б.); бағдарламалық увертюралар (К.М.Вебер, Ф.Мендельсон) және симфониялық поэмалар (Ф.Лист-Веймар мектебінің басқарушысы) таралған. Мендельсонның, Шуманның ораторияларында Гендельдің, Йоганн Себастиан Бахтың дәстүрлері көрініс береді. XIX ғасырда бірінші жартысында камералық-аспапты музыка өркендей бастады (Ф. [[Лахнер]], Ф.Р.[[Фолькман]], Ф.[[Хиллер]], К.[[Рейнеке]]нің шығармалары), 30—40-жылдары Мендельсонның және Шуманның өнері шарықтау шегіне жетті. Р.Шуманның фортепьянолық бағдармалық циклдері ("Карнавал", 1835, "Крейслериана", 1838;"Симфониялыц этюдтар", 1837) аспапты музыканың жаңа құрылымдық және мазмұндық мүмкіншіліктерін ашты. Р.Шуман өзінің музыкалық-эстетикалық макалаларында жаңашылдық өнер идеалдары туралы жазган (1834 жылдан бастап "[[Neue Zeitschrif fur Musik]]" журналын шығарған).
1843 жылы Мендельсон Лейпцигте Германиядағы бірінші неміс [[консерватория]]сын ашты. Содан кейін [[Кёльн]]де, [[Штутгард]]та консерватория,
[[Берлин]]де [[Жоғары музыкалық мектеп]] ашылды. Р.Вагнердің өнері неміс музыкасында толық бір дәуір ретінде карастырылады. Оның опералық шығармашылығы тек замандастарына ғана емес, сондай-ак өзінен кейінғі музыканттар өнеріне де ("Тристан мен Изольда", 1859; "Нюрн- бергтік мейстерзингерлер" 1867; "Нибелунг сақинасы", 1848—1874) зор әсер етті. [[Веймар мектебі]]нің сазгерлері және Ф.Лист [[Вагнер]]дің өнерін насихаттады, бірак оларға карсы Лейпциг мектебінің өкілдері [[Брамс, Йоғаннес|Брамстың]] өнерін насихаттап, аспап музыкасын таратуға тырысты.
| |||