Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасы: Нұсқалар арасындағы айырмашылық
Content deleted Content added
97-жол:
=== Ішкі сулары ===
Рельефі мен климатының әр түрлі болуына байланысты жер бетінің ағын сулары да біркелкі бөлінбеген. Шөл далаларда өзен өте аз да, солтүстік бөлігі мен биік таулы өңірлерінде анағұрлым көп болған. Қазақ КСР жерінде 85 мыңға жуық өзен болған. Олардың 90%-і ұзындығы 10 км-ге жетпейтін кішігірім өзендер мен белгілі бір маусымда ғана ағын су жүретін сайжыралар, не бары 228 өзеннің ұзындығы 100 км-ден асқан. Шығысы мен оңтүстігіндегі неғұрлым ірі өзендер өтетін ылғалы мол аймақтарда өзен торы өте жиі 0,2-
Өзендердің кемшілігі Каспий және Арал теңіздерінің, Балқаш, Теңіз, Шалқар, Ңарасор көлдерінің ішкі тұйық алаптарына жатқан, тек Ертіс, Есіл және Тобыл өзендері ғана Обь өзені алабына қосылған. Каспий теңізі алабының ірі өзендері — Жайық пен Жем, Арал теңізі алабының ірі өзені — Сырдария. Балқаш көліне оңтүстігінен Іле, Қаратал, Ақсу, Лепсі өзендері, солтүстігінен Аякөз, Бақанас, Тоқырау өзендері құяды. Теңіз көліне Қазақ КСР-дағы едәуір үлкен өзендердің бірі — Нура өзені және кішігірім сайжыралармен уақытша агатын сулар құйған. Шағын өзендердің — ЬІрғыз, Торғай, Сарысу, Шу т. б. алаптары тұйық ағын су аймағын құраған. Жазықтағы қар суымен қоректенетін өзендер көп, олар көктемде тасған, көбі жазғы маусымда құрғап қалады, ішінара жеке көлшіктерге бөлінген. Қазақ КСР-ның оңтүстігі мен шығысында ағысын таудан алатын өзендер көп. Бұл өзендер көктемде және жазда тасыды. Таудан ағатын өзендердің суы мол болады және халық шаруасы үшін олардың маңызы өте зор болатын. Бұл өзендерден жылына 160 млрд. Км/сағаттан астам электр энергиясын өндіруге болды. Қазақ КСР өзендеріндегі ағын судың жылдық жалпы мөлшері 112 км³. Оңтүстіктегі өзендердің суы жер суаруға пайдаланылған, олардың көбінен магистральдық каналдар тартылған. Орталық Қазақ КСР-ның өнеркәсібін сумен қамтамасыз ету үшін Ертіс — Қарағанды каналы (Ертістен басталады), ағын суды реттеп отыру және жер суару мен суландыру мақсатына пайдалану үшін Сырдарияда Қызылорда
Қазақ КСР -да 48 мыңнан астам көл бар, олардың жалпы аумағы 45 мың км²; бұл көлдердің 94 % -і — аумағы км²-ге дейін болатын жайылма және атыраулық көлдер. Аумағы 100 км²-ден асатын көлдер — 21 (олар: Балқаш, Зайсан, Алакөл, Теңіз, Селетітеңіз, Сасықкөл, Құсмұрын, Марқакөл, Үлкен Қараой т. б. ; Зайсан қазір Бұқтырма бөгенімен қосылып кеткен). Каспий теңізінің солтүстік және солтүстік-шығыс бөлігі, Арал теңізінің солтүстік бөлігі Қазақ КСР жеріне кірген. Республикада 4 мыңнан артық тоған мен бөген болған. Көлдердің көбі тұйық, олардың деңгейі әр маусымның, әр жылдың өзгешелігіне қарай ауытқып, аумағы да өзгерін отырды. Қуаңшылық жылдары олардың көбі кеуіп қалады немесе сорға айналды. Қазақ КСР-ның солтүстік бөлігінде тұйық ойпаңдар көп болғандықтан, көл де көп болған. Дала зонасындағы, таулы өңірдегі және ірі өзендердің аңғарларындағы көлдер көбінесе тұщы келген, шөлейт және шөл аймақтардағы, тау аралық қазан шұңқырлардағы көлдердің суы ащы болды. Көптеген көлдерден әр түрлі тұз өндірілетін болған. 30-дан астам көлдің шипалы сазы және тұзды суы (рапа) бар болатын. Қазақ КСР-ның көптеген аймақтарында тұщы және болмашы ғана сортаңданған жер асты суларының аса мол қоры болған, республика ғалымдарының есебіне қарағанда мұндай сулардың жалпы қоры 7000 км³. Республика жерінде көптеген минерал сулы бұлақтар кездестін.
| |||