Арктика: Нұсқалар арасындағы айырмашылық
Content deleted Content added
Өңдеу түйіні жоқ |
ш AsylbekAsylkhanov (т) өңдемелерінен Dexbot соңғы нұсқасына қайтарды |
||
1-жол:
[[Сурет:arctic.svg|thumb|300px|right|Кейде Арктика аймағының шекарасын белгілеуде пайдаланылатын қызыл сызық Шілдедегі 10°C-ты көрсетедi]]
[[Сурет:Arctica surface.jpg|thumb|300px|right|Арктика аймағының қолдан жасалынып боялған топографиялық картасы]]
'''Арктика''' – ({{lang-el|ἄρκτος}} — солтүстік) [[Еуразия]] және [[Солтүстік Америка]] құрлықтарының солтүстік шетін, [[Солтүстік Мұзды мұхит]]ты аралдарымен қоса түгел қамтитын жер шарының солтүстік полюс аймағы. Ол сондай-ақ [[Атлант мұхиты]] мен [[Тынық мұхит]]тың іргелес бөліктерін де қамтиды. Ауданы 27 млн. км<sup>2</sup>, оның 15 млн. км<sup>2</sup>-і мұхит суы. Арктиканың құрамына [[Ресей|Ресей Федерациясының]] Мурманск, Архангельск, Төмен облыстары, Красноярск өлкесі, [[Саха Республикасы]], Магадан облысының солтүстік аудандары, [[Канада]]ның Юкон, Солтүстік-батыс Квебек, Ньюфаундленд аумақтары, [[АҚШ]]-тың [[Аляска]] түбегінің солтүстігі, [[Дания]]ның [[Гренландия]] аралы, [[Норвегия]]ның [[Шпицберген аралдары]] бөліктері енеді. Аралдардың солтүстігін Арктикалық шөлдер, оңтүстігі мен құрлық жағалауларын [[тундра]] белдемі алып жатыр. Арктикада тұрғын халық сирек орналасқан
== Геологиялық құрылымы ==
Арктика, негізінен, ежелгі кристалды қалқандар мен платформалардан, қатпарлы құрылымдардан (палеозойлық, мезозойлық, альпілік) тұрады. Плиоцен дәуірінде жүрген төмен түсу процестері нәтижесінде Солтүстік Мұзды мұхиттың басты қазан шұңқырлары қалыптасқан. Төрттік кезеңде жанартаулық және мұздану процестері жүрген. Арктика жерінің көп бөлігі жазықта, төмен орналасқан. Соңғы мұз дәуірінде бұл аймақты мұз құрсаулары басып қалды. Осы кезеңде мұз сүнгілер жердің үстінгі қабатын қопарып, орнына жаңа мұз таулары мен қыраттарды қалдырды. Арктиканың басқа бөліктерінен мұз уйінділерін де кездестіруге болады.Тундра деп аталатын ормансыз жазықтық далалар Солтүстік Ресей мен Канадада орыны кепкен. Кейбір арктикалық аудандарда таулар да жиі кездеседі. Канаданың архипелагы Баффин жері мен Элсмир аралында теңіз деңгейінен 6000 - 8000 ''метр'' биіктіктегі мұзтаулар бар. Гренландияның шығысы мен батысындағы мұз шыңдар одан да биік, аспанмен таласады. Бұл аумақ көлемі 21 ''млн'' шаршы шақырым.
| |||