Көсемше: Нұсқалар арасындағы айырмашылық
Content deleted Content added
4-жол:
# шақтық кейіпті көсемше;
# түрлік кейіпті көсемше;
# күрделі амалдық кейіпті көсемше болып үш салаға бөлінеді. Шақтық кейіпті көсемше ''ып, -in, -п, -а, -е, -й'' [[аффикс]]ті көсемшелер үш жақта жеке және көпше, анайы және сипайы түрде жіктеліп бастауышпен қиысады. Өздері баяндауыштық қызмет атқарады (''мен айт-ып-пын, біз айт-ып-пыз, сен айт-ып-сың'', сендер айтып-сың-дар, сіздер айт-ып-сыз-дар, ол, олар айт-ып-ты, мен айт-а-мын, біз айт-а-мыз, сен айт-а-сың, сендер айт-а-сың-дар, сіздер айт-а-сыз-дар, ол, олар айт-а-ды). ''-Ып, -іп, -''п жұрнақты көсемшелер ашық райдың өткен шақ, -а, -е, -й формалы көсемшелер ауыспалы осы шақ, келер шақ категорияларын тудырады. ''-Қалы, - келі, -ғапы, -гелі, -ып, -іп, -п'' [[Жұрнақ|жұрнақты]] көсемшелерге отыр, жатыр, жүр, тұр қапып етістіктері тіркәсіп, келер шақ, осы шақ формапары жасалады (ол жазып отыр, мен жүргелі отырмын). -''Ып, -іп, - п, -а, -е, -й'' қосымшалы көсемшелерден соң отыр, жат, жүр, тұр қалып етістіктеріне -ып, -іп, -п, - а, -е, -й жұрнақтары жалғана тіркәсіп, созылыңқы шақты жасайды. Бұлардың ішінде, әсіресе, өнімдісі - жүр етістігі (ол осы әнді айт-ып жүреді). Көсемшенің басқа жұрнақтары алдыңғы сыңарында сиректеу болса да осылай қолданылады. Көсемшенің енді бір түрі түрлік кейіпті көсемше етістіктердің аналитикалық формасын жасауда көрінеді. [[Аналитикалық форма]] құрамындағы кейіпті көсемше тұлғалы етістік негізгі іс-әрекеттің өзіне айналып, қосымшалары дәнекерлік қызмет атқарады да көмекші етістікпен қосылып, [[Етістіктің түрлері|етістіктің]] [[Грамматикалық форма|грамматикалық]] формасын тудырады. Сөйтіп бұлар етістіктің не ''істеді? қайтті?'' деген сұрақтарына жауап береді. Мұнда да көсемше тұлғалық жағықан қатысады. Мүндай [[аналитикалық форма]]нттар етістіктің түрлік категориясын сипаттайды. Аналитиратурлық етістіктің дербес мәнді негізгі компоненттері үнемі дерлік ''-ып, -in, -п, -а, -е, - й'' [[аффикс]]ті көсемше тұлғалы болып келеді. Көре түсті, құлай салды, жабысып қалды, жабыса қалды деген мысалдарда іс-әрекеттің немқұрайлылығы, созылуы, кенеттен болуы тәрізді түрлік ұғымдардың пайда болуына көсемшенің де мағыналық жағынан әсері барлығы сезіледі. Күрделі амалдық кейіпті көсемшені сипаттайтын көсемшенің келесі түрі күрделі етістік жасаудағы дәнекерлік қызметінде көрінеді. Күрделі етістіктер екі компоненті де толық мағыналы түбірлерді көсемше [[аффикс]]терінің байланыстыруы арқылы жасалады. Көсемшелер негізгі сипаттық қызметінен айрылып, жалғастыру қызметіне ие болады. Айтып бар, кіріп шық, қайтып кет, келіп кет деген күрделі сөздер етістіктің күрделі қимыл-әрекетін бейнелейді. Күрделі етістіктер алғашқы кезде еркін тіркес түрінде пайда болып, кейін үнемі тұтас күйінде жиі қолданылудың нәтижесінде күрделі сөз ұғымын білдіруге бейімделген де дербес категорияға айналған. Кейіпті көсемше, негізінен, ''-ып,'' ''-in, -п, -а, -е, -й'' қосымшалары арқылы жасалады. " көсемше " терминін тұңғыш қолданған - [[Ахмет Байтұрсынұлы
==Дереккөздер==
| |||