Күлтөбе: Нұсқалар арасындағы айырмашылық
Content deleted Content added
→Құрылысы: Added links Тег: Mobile edit Mobile app edit |
→Күлтөбеге жүргізілген археологиялық зерттеулер: Added links Тег: Mobile edit Mobile app edit |
||
7-жол:
==Күлтөбеге жүргізілген археологиялық зерттеулер==
===Т.Н.Сенигова басқарған Түркістан отряды жүргізген зерттеу===
Күлтөбе жөніндегі алғашқы археология материалдарды Т.Н.Сенигова басқарған [[Түркістан]] отряды берді. [[1972 жыл|1972 жылы]] қазба жұмысы қыраттың батыс бөлігінен басталды, бірақ 18–19 ғасырларға жататын әдеттегі тұрғын үй кешендерінің жоғары қабаттары топырақтан аршылғаннан кейін ондағы жұмыс тоқтатылды, Күлтөбеден кездейсоқ табылған 7–8 ғасырлардағы [[Отырар]] зергерлігінің теңгелері мен аршылған төмненгі қабаттардан жиналған ерте ортағасырлық қыш ыдысы туралы мағлұматтар ғана жарияланды. Осының негізінде ертедегі [[Иасы]] қонысының іздерін бертінгі ортағасырлық [[Түркістан]] қаласы қабаттары астынан емес, керісінше, [[Қожа Ахмет Ясауи кесенесі]]нен біршама оңтүстікке қарай іздеу керек деген М.Е.[[Массон]]ның болжауы тұжырымдалды.
===Түркістан археология отряды (Е.А.Смағұлов) жүргізген стратиграфиялық зерттеу===
Алайда Күлтөбеде
Бекініс орнының оңт-тегі шетінен 70 м2-ден астам алаңда стратиграфиялық қазба жұмысы жүргізілді. Ол Күлтөбенің мәдени шегінділерінің бүкіл қатқабатын ашты. Қазба 6 м болды (1–12 қабаттар) және одан тереңдей түсті (13–14 қабаттар). Мәдени қабат 7 құрылыс белдеуіне бөлінді.
Қыш ыдыстар мен тас дән үккіш қалдықтары табылған 10–12 қабаттар бірінші құрылыс белдеуіне (төменнен санағанда) біріктірілді. Мұнда қандай да бір құрылыс қалдығының іздері байқалмайды. Осы маңнан табылған барлық 23 қыш ыдыстардың сынықтары шартты түрде бірінші құрылыс белдеуіне біріктірілді. Отырар-Түркістан аймағындағы ерте ортағасырлық қыш ыдыстардың [[археология]] жағынан жан-жақты зерттелмеуі, сондай-ақ Күлтөбе белдеуінен қыш ыдыстардың аз табылуы олардың осында қашаннан бері жатқанын дәл анықтауға мүмкіндік бермей отыр. Алайда 1–2-құрылыс белдеуінен табылған қыш бұйымдарды [[Отырар-Қаратау мәдениеті]]нің 2-кезеңіне (4–5 ғ-лар) жатқызуға болады. 2-құрылыс белдеуінде (8–9-қабаттар) 5-мекенжайдың (ішінара) үлкен қабырғалары табылды. Қабырғалардың қалыңд. 1,4 м-ге дейін жетеді, олар көл. 40х20х9–10 см шикі кірпіштен қаланған. Мекенжайда ені тар, қабырғалық жатаған сатылардың ізі қалған. <br />
3-белдеуде (6-қабат) үйдің жобасы өзгерген, бірақ қабырғалардың жалпы бағдары сақталып қалған. Қазбаның ортасында үлкен шаршы тәріздес мекенжай табылды, сақталған қабырғалары 0,5–0,6 м. Мекенжайдың Оңтүстік бөлігінің орта шенінде еденнен көлемді балқыма дағы байқалды, оның жанынан жебенің сүйек ұштығы табылды. Балқыманың астынан қабірдің аузы аршылды, ол 10-қабатқа түсірілген. Қабірдің сол жақ бүйірінен аяқтарын бауырына басып жатқан басы жоқ жылқының қаңқасы тазартылып алынды, ол батысқа қарай бағдарланған. Оның алдыңғы аяғының жанынан сопақша келген темір үзеңгі, төм. жағында төрт қырлы сырғалығы бар белдік, белдіктің күміс қаптырмасы және жалғыз шығыршықты темір ауыздық табылды. Алдыңғы және артқы аяқтарының арасынан қойдың жамбас сүйектері кезікті. <br />
3-құрылыс белдеуінен табылған қыш бұйымдар кешені, негізінен, күнделікті үй ыдыстары. Күлтөбе құрылысында Мальта кресіне үйлесетін дөңгелек пішінді келген қалақтас көптеп табылды, олар Таразды қазған кезде, 7–8 ғ-лардың қабаттарынан ұшырасты. Тым ерте замандағы сәулет өнері ою-өрнектері бейнеленген Самарқан қазындысы ошақтарындағы сәндік безендіруден де осы тәріздес дөңгелек қалақтас бөліктері ұшырасты. Қабірден табылған темір үзеңгі, жалғыз шығыршықты темір ауыздық, сондай-ақ белдіктің күміс қаптырмасы [[Орта Азия]] мен [[Қазақстан]] аймағындағы жылқы көмілген азын-аулақ қабірлерден де ұшырасып отырады. Сондықтан зерттеушілер оны 6–7 ғ-лардың аяғына, яғни Түрік қағандығы жорықтарының уақытына жатқызады, осы жорықтар кезінде [[Алтай]] түріктерінің әр алуан топтары – телелер мен олардың одақтасы Орта Азия телелері Еуразияның кең байтақ далаларын кеңінен мекендеген еді, олай болса Күлтөбенің 3-құрылыс белдеуін 7 ғ-дың 1-жартысына жатқызуға негіз бар. Ал 2- және 1-құрылыс қабаты төменірек орналасқан, олардың уақытын 4 ғ-ға жатқызуға болады, бұған осы белдеулердің қыш бұйымдарына жасалған талдау негіз болады. <br />
3- белдеуді жауып жатқан 4-белдеуден қандай да бір құрылыс конструкциялары табылып отырған жоқ. Онда тек еденнің көмескі деңгейі мен қолданылатын мақсаты белгісіз пештің едендігінің қалдығы ғана анықталды. <br />
Осыдан жоғары жатқан 5-белдеуде 2 мекенжайдың қалдықтары табылды, олардың әрқайсысынан едендерінің салыну деңгейі бойынша құрылыс дәуірлері анықталды және төрткүлді жер ошақтар, сонымен іргелес орналастырылған тандырлар тазартылды. <br />
| |||