Аффект: Нұсқалар арасындағы айырмашылық
Content deleted Content added
ш →Дереккөздер: clean up, replaced: Пайдаланған әдебиет → Дереккөздер using AWB |
|||
1-жол:
'''Аффект ''' ''([[лат]].affectus – қаз. жан дүниесінің толқуы, жан ұшыру, күйіп-пісу)''. [[Адам]]ның кездейсоқ тітіркендіргіштердің [[теріс]] [[әсер]] етуінен жан сезімінің толқуы. Мұндай [[сезім]]дік толқулар [ұялу]], [[ренжу]], [[нараз]]ы болу, [[таңдану]] салдарынан пайда болады. А-тің қоздырушы күшті ([[стеникалық]]) түрі,'' мыс''., қайғыру, жек көріп өшігу және әлсіз ([[астеникалық]]) деп аталатын, мысалы, қорқыныш, мұңаю түрлері бар. А-тік жағдайда адамның бойын ашу-ыза мен қайғы-қасірет билеп, оның өңі бозарады не қызарады, көз қарашықтары ойнақшып, ерні күбірлейді. А. жағдайда [[жан]] [[дүние]]сінің толқуы дені сау адамдарда да кездеседі. Егер бойын [[ашу]]-[[ыза]] кернеген адам А. ұшырағанда ақыл-есінен айырылып, не істегенін білмейтін болса, ондай адамдардың жан дүниесі күйзеліске ұшырап, [[ауру]]ға душар болған адам деп саналады.
А. ''(ашуланған, долданған хал, ашу қысқанда уақытша естен адасу)''. А. деп кейде [[адам]]дарда тез, бірақ күшті және өте қарқынды өтетін [[психика]]лық ([[эмоция]]лық) жағдайдың ерекше түрін атайды.
*А-тің екі түрі бар: [[физиология]]лық аффект және [[патология]]лық аффект. Ф.а. кезінде ұрысқан адам ашуланып жаман сөздер айтып, ұрып та жіберуі мүмкін. Бұл жағдайда [[сана]] өзгермейді, [[амнезия]] болмайды, адам күш салса өзін-өзі ұстай алуы мүмкін. П.а. жағдайында адам өзіне-өзі есеп бере алмайды, оның белгісі сананың түнеруі және болған [[оқиға]]ның естен толық шығуы. [[Физиология]]лық [[аффект]] пен [[патология]]лық [[аффект]]іні ажыратудың соттық-[[психиатрия]]лық істе маңызы зор. Аффектілеу ''(ашуланғандықты, долданғандықты сөз арқылы, кейіп-келбет арқылы білдірушілік)''. А. – [[субъект]] үшін маңызды болып табылатын өмірлік жағдаяттардың кенеттен өзгеруінен туындайтын күшті және салыстырмалы қысқа мерзімді жүйкелік-психикалық қозу.
А. айқын көрінетін [[қозғалыс]]тық көріністермен және ішкі [[мүше]]лердің қызметіндегі өзгерістермен, [[ерік]]тік [[қадағалау]]дың [[жоғалу]]ымен және [[эмоция]]лық күйзелістерді өте қатты көрсетумен бірге жүреді. А. болған [[оқиға]]ға жауап ретінде сыртқа шығады. А. күйі үшін [[зейін]]нің А. тудырған жағдайларға [[тұтас]] шомылумен бірге жүретін сананың таралуы тән. Сананың [[бұзылу]]ы А. тудырған оқиғаны еске түсіре алмауға, ал өте күшті А. кезінде [[сана]ның мүлдем жоғалуы мен толық амнезияға әкелуі мүмкін. А. – адамның көңіл күйінің кенеттен өзгеріп, зор қарқынмен бұрқан-талқан болып сыртқа тебуі. Адам сезімдерінің көпшілігі А. дәрежесінде жетуі мүмкін. Мыс., қорқу сезімінің алғашқы сатысы тынышсызданып, сескенуден басталып, одан соң үрейлену сезімі пайда болады, ол күшейе келе, кісінің зәресі ұшып, А. сатысына жетеді.
Қуаныш кернеген немесе қайғы-қасіретке душар болған адамның да бұл эмоциялары А.түріне өтуі мүмкін. Аффекттің физиологиялық негізі ми қабығында туған, күші жағынан парапар екі қарама-қарсы реакцияның қақтығысуында. Осы қақтығысуға байланысты жүйкелік үрдістер барысында кездесетін кенеттен пайда болған өзгерістер аффекттің жүйкелік механизмі болып табылады.
Егерде осындай өзгерістер адамның жүйке әрекетінде ұзақ уақыт орын тепкен байланыстарды бұзса, оның мінезінде невроз тууы мүмкін. А. сезімдері адамның бойын билеп алған кезде, оның сыртқы әлпетінде де ерекше өзгерістер туады. Қазіргі кезде психологиялық, физиологиялық техниканы пайдалану арқылы тыныс алу, жүректің соғуы, тері сияқты мүшелердің өзгерістерін ғана емес, ми жұмысын да зерттеп электрэнцефалограммасын жазып алуға болады. Адамның вегатативті жүйке жүйесі А. кезінде физиологиялық процестердің тууын, оның барысын басқарып, адамның сыртқы әлпетінің өзгеруіне әсерін тигізеді. Жас балалар өздерінің іс-әрекеттерінің дәлел-себептері әлі саналы түрде айқын қалыптаспаған даму сатысында аффекттерге оңай ұрынуы мүмкін.
Баланың кез келген қажеттіліктерін қанағаттандырмау немесе кез келген қайшылық аффекттің дамуына әкеліп соқтырады. Дұрыс тәрбие беру салдарынан аффектіге бейімделу бала өмірінде үлкен орын алып, оның мінез-дамуына кері әсерін туғызу мүмкін. Егер баланың айналасындағылардың өз дегенін сөзсіз орындауына еті үйреніп, онда оның әлдебір талап-тілегінің орындалмауына бөгет жайттар орынсыз ашу-ызасын келтіпуі мүмкін. Баланың іс-әрекет түрлері күрделене түскен сайын, оның себеп дәлелдері соғұрлым саналы түрде жасалған түрде болады, баланың эмоцианалдық өмірі жинақы нысандарымен ерекшеленеді және кірікпелі аффективтік төтенше жағдайлар кезінде пайды болады. Аффективтік хал-ахуалдың алдын алу үшін адамның құлықтық қасиеттерінің қалыптасуына, сондай-ақ аффекттің әрбір пайда болуы көрінісін дұрыс қабылдауға бағытталған жүйелі тәрбие жұмыстарын жүргізу қажет. Бұл орайда баланы оның барлық тілегінің орындалуы мүмкін еместігі және бұл жағдайда ұстамдылық танытып, төзімділікпен күте білуге үйренуінің қажеттігі жөнінде ертерек сіңіре берген жөн.
А. алдын алу үшін бала назарын басқа жаққа аудару қажет. Жасөспірім және бозбала кезде аффектпен күресте өзін-өзі тәрбиелеу үлкен рөл атқаруы мүмкін. Афферентация – сыртқы тітіркендіргіштерден (экстероцепция) немесе ішкі ағзалардан (интероцепция) ақпаратты қабылдап, орталық жүйке жүйесіне келетін жүйке импульстарының ағыны. Афференттік лат. афференс деген сөзі, қаз. жеткізуші деген мағынаны білдіреді. Бұл жерде миға тітіркендіргіштерді жеткізіп отыратын жүйке талшығы ретінде айтылып отыр.
<ref>Биекенов К., Садырова М. Әлеуметтанудың түсіндірме сөздігі. — Алматы: Сөздік-Словарь, 2007. — 344 бет. ISBN 9965-822-10-7</ref>
<ref>Биекенов К., Садырова М. Әлеуметтанудың түсіндірме сөздігі. — Алматы: Сөздік-Словарь, 2007. — 344 бет. ISBN 9965-822-10-7</ref>
==Дереккөздер==
<references/>
| |||