Қазбалы отын: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

Content deleted Content added
емле
3-жол:
[[File:Oilshale.jpg|thumb|alt=A.|Жанғыш зат]]
 
:'''Каустобиолиттер'''<ref name="source1">«Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «[[Қазақ энциклопедиясы]]» Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9, IV том</ref><ref>Қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі: География және геодезия. — Алматы: «Мектеп» баспасы, 2007 жыл. — 264 бет. ISBN 9965-36-367-6</ref> (''[[грек тілі{{lang-gr|грекше]]: kaustos }}– жанғыш, {{lang-gr|bіos}} – тіршілік және lіthos – тас'')— жанғыш қазындылар; органикалық жолмен пайда болған тау жыныстары. Каустобиолиттер 3 топқа бөлінеді:
#Гумолиттер ([[торф]], [[қоңыр көмір|қоңыр]] және [[тас көмір]]лер)
#Сапропелиттер ([[жанғыш тақтатас]]тар, сапропельдік көмір, [[кеннель]], богхед)
#Мұнай тектес қазындылар ([[мұнай]], жанғыш газдар, [[асфальт]], [[озокерит]], тағы басқалар.)<ref>«Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «[[Қазақ энциклопедиясы]]» Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9, IV том</ref><ref>Қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі: География және геодезия. — Алматы: «Мектеп» баспасы, 2007 жыл. — 264 бет. ISBN 9965-36-367-6</ref>
 
Жаралу жағдайлары бойынша Каустобиолиттер екі топқа бөлінеді:
:1) [[көмір]] қатарындағы каустобиолиттер, оларға: шөгіндіжаралуменшөгінді жаралумен сингенезисті [[тау жынысы]]тар ([[шымтезек]],[[көмір|қазба көмірлер]], жанғыш тақтатастар) мен минералдар (мыс., [[янтарь]]) жатады. Каустобиолиттердегі органикалық заттар басқа тау жынысытардағыжыныстардағы шашыранды органикалық заттардың түрөзгешеліктерінентүр өзгешеліктерінен әлдеқайда көп мөлшерде (көмірде — 50%-дан асады, жанғыш тақтатастарда — 50—25%, кейде оларда тиісті техникалыктехникалық сапасына байланысты органикалық заттардың мөлшері төмендеу болуы мүмкін);
:2) [[мұнай]] (және [[нафтоид]]) қатарындағы каустобиолиттер, олардың [[асфальт]], [[әзәкерит]] және т.о.). Келтірілген екі қатардың бір-бірінен алшақтығына байланысты Каустобиолиттердің бірегей генетикалық жіктеме аясына сыймайтындығы байқалады, олардың түпкілікті өзгешеліктері мен айрыкша сипаттамасы жіктеме принципіне қарама-қайшы келеді. Көмір қатарындағы каустобиолиттер заттық құрамы (гумолиттер, сапролиттер, липтобиолиттер мен олардың аралық өтпелі түрөзгешеліктерітүр өзгешеліктері) және көмірлену дәрежесі ([[шымтезек]], [[қоңыр көмір]], [[тас көмір]] және [[антрацит]]) бойынша жіктеледі. Көмірлердің жіктемесінде органикалық заттың бастапқы материалы, түпнұсқа өсімдіктердің сабақтары, жапырақтары және баска бөліктері, бастапқы материалдың жиналуы мен түрленуінің физикалыкфизикалық-географиялық және биохимиялық жағдайлары, ортаның ландшафты, тектоникалық жағдай ескеріледі. Бұл жағдайлар көмірдің петрогенетикалық типтерінің қалыптасуын анықтайды. Барлық көмір типтері олардың құрылымына, бітіміне және жылтырлығына негізделіп бөлінеді. Мұнай (нафтоид) қатарындағы жаралу жағдайы бойынша генетикалық желілерге ажыратылады, олардың ауқымында физикалық және химиялық белгілері (консистенция, балқығыштық, ерігіштік, элементтік құрамы, т.б.) бойынша градациялар бөлінеді. Олардың табиғи катары: мұнай-мальт- асфальт-асфальтит (немесе керит) — антраксолит. Битумдар екі негізгі генетикалық қатарға бөлінеді: нафтоидтер және нафтиттер.<ref>Қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі: Геология—
Алматы: "Мектеп" баспасы", 2003.ӀSВN 5-7667-8188-1 ӀSВN 9965-16-512-2</ref>
 
*Терминді [[1888]] жылы ғылымға алғаш енгізген неміс ғалымы [[Г.Потанье]].
*Түзілу тегіне қарай сапропелиттер, гумолиттер және липтобиолиттер болып үш түрге ажыратылады.
**Сапропелиттерге төменгі сатылы планктондық су организмдерінің қалдықтарынан ағынсыз тұйық суларда оттегінің қатысуынсыз түзілген шөгінділер жатады. Олардың түсі күңгірт, майша жылтыр. Құрамында 55 – 80% ұшпалы заттар, 7 – 12% сутек болады.
**Гумолиттер батпақты жерлерде өскен жоғары сатылы өсімдіктердің қалдықтарынан, [[оттегі]]нің мардымсыз қатысуы нәтижесінде пайда болған гумустік (қарашірінді) заттардан түзіледі (торф, қоңыр көмір, тас көмір).
**Липтобиолиттерге өсімдіктің биохим.биохимиялықұ ыдырауға шыдамды бөліктерінен ([[шайыр]], [[спора]], қабық, тағы басқа) құралған қатты Каустобиолиттер жатады. Каустобиолиттердің мұнайлы тобын: [[мұнай]], [[битум]], [[асфальт]], [[озокерит]], [[жанғыш газ]], тағы басқа құрайды.<ref>Русско-казахский толковый географический словарь. Под общей редакцией академика АН КазССР, проф. С. К. Кенесбаева и кандидата филол. наук А. А. Абдрахманова. Алма-Ата, Изд-во «Наука», 1966, стр. 204. (Академия наук Казахской ССР. Институт языкознания. Сектор физической географии). Составители: Ж. Аубакиров, С. Абдрахманов, К. Базарбаев</ref>
 
==Дереккөздер==
*Русско-казахский толковый географический словарь. Под общей редакцией академика АН КазССР, проф. С. К. Кенесбаева и кандидата филол. наук А. А. Абдрахманова. Алма-Ата, Изд-во «Наука», 1966, стр. 204. (Академия наук Казахской ССР. Институт языкознания. Сектор физической географии). Составители: Ж. Аубакиров, С. Абдрахманов, К. Базарбаев.
<references/>
 
{{wikify}}
 
[[Санат:ГеографияТау жыныстары]]
[[Санат:Геология]]
[[Санат:Пайдалы қазбалар]]
[[Санат:Сөздік]]
[[Санат:Геодезия]]
 
 
{{stub}}