Бұрыш (геометрия): Нұсқалар арасындағы айырмашылық
Content deleted Content added
ш Бұрыш дегенді Бұрыш (геометрия) дегенге жылжытты |
Өңдеу түйіні жоқ |
||
1-жол:
'''Бұрыш'''–— бір нүктеден шыққан әр түрлі екі сәуледен құралған геом. фигура (1-сурет). Сәулелер Б-тың қабырғалары, ал олардың ортақ нүктесі Б-тың төбесі деп аталады. Егер екі Б-тың сәйкес қабырғалары мен төбелерін беттестірген кезде дәл келсе, онда мұндай Б-тар тең (конгруэнтті) Б-тар делінеді. Егер екі Б-тың төбесі мен бір қабырғасы ортақ болып, ал қалған екі қабырғасы түзу құраса, онда мұндай Б-тар сыбайлас Б-тар (2-сурет) деп аталады. Жалпы айтқанда, төбесі мен бір қабырғасы ортақ Б-тар іргелес (жапсарлас) Б-тар делінеді. Егер бір Б-тың қабырғалары Б. төбесінен бастап екінші Б-тың қабырғаларының созындылары болса, онда ондай Б-тар вертикаль Б-тар (3-сурет) деп аталады. Вертикаль Б-тар өзара тең болады.
Егер Б-тың қабырғалары түзу құраса (яғни, 180Ә-қа жазылған болса), онда мұндай Б. жазық Б. (4-сурет) делінеді. Өзінің сыбайлас Б-ына тең (яғни, 90Ә-қа тең) Б. тік Б. деп, тік бұрыштан кіші Б. сүйір Б., ал тік Б-тан үлкен, жазық Б-тан кіші Б. доғал Б. деп аталады (5-сурет). Б-тың өлшем бірлігіне тік Б-тың 1/90 үлесі алынады, ол градус деп аталады. Сондай-ақ, Б-тың тағы бір өлшем бірлігі — радиан. Бір жазықтықта жатқан екі түзу үшінші түзумен қиылысқанда шығатын (6-сурет): 1 және 5, 2 және 6, 4 және 8, 3 және 7 Б-тарын сәйкес Б-тар; 2 және 5, 3 және 8 Б-тарын ішкі тұстас Б-тар; 1 және 6, 4 және 7 Б-тарын сыртқы тұстас Б-тар; 3 және 5, 2 және 8 Б-тарын ішкі айқыш Б-тар; 1 және 7, 4 және 6 Б-тарын сыртқы айқыш Б-тар дейді. Б. кейде бір нүктенің төңірегінде сәуленің бастапқы қалыптан белгілі бір қалыпқа бұрылу (айналу) өлшемі ретінде де қарастырылады. Бұл жағдайда Б. бұрылу бағытына сәйкес оң не теріс мән алады. Нүктелі-векторлық аксиоматикаға негізделген геом. жүйелерде Б-ы (7-сурет) a және b векторларының (a, b) скалярлық көбейтіндісі арқылы анықталады: cos, мұндағы a және b — a және b векторларының модульдері.
Әр түрлі геом. жүйелерде “Б.” ұғымы жазық фигура ретінде де, сандық шама ретінде де қолданылады және Б. арнаулы жолмен анықталады. Мыс., қиылысу нүктесінде белгілі бір жанамалары бар қисықтардың арасындағы Б. (8-сурет) деп осы жанамалар арасындағы Б-ты айтса, түзу мен жазықтық арасындағы Б. (9-сурет) деп түзу мен сол түзудің жазықтықтағы тікбұрышты проекциясы арасындағы Б-ты айтады. Айқас түзулердің арасындағы Б. (10-сурет) деп айқасқан түзулерге параллель жүргізілген әрі бір нүктеден шыққан екі түзудің арасындағы Б. түсініледі.
Денелік бұрыш (11-сурет) деп белгілі бір конустық бетпен шектелген кеңістіктің бөлігі айтылады. Денелік Б-тың дербес жағдайы болып көпжақты Б. (12-сурет) есептеледі. Екі жақты бұрышты (13- сурет) сызықтық Б-пен өлшейді. Сызықтық Б. — екі жақты Б-тың жақтарынан қырына түсірілген перпендикулярлар арасындағы Б-қа тең.
| |||