Неміс музыкасы: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

'''Неміс музыкасы''' — біздің заманға дейінгі I мың жылдықта ежелгі неміс тайпаларында [[луре]] аспабында ойнау тәжірибесі болған.

Одан кейінгі уақыттағы әдеби және тарихи ескерткіштер өлең мәдениетінің ерекше дамығанына куә болды. [[Германия]]ның орта ғасырларда аумақтық-мемлекеттік бөлшектенуі, оның музыкалық фольклорының жергілікті стильдерінің қалыптасуына әсер етті. Шекаралық ән диалектісі көрші елдердің ([[СЛАВЯНДАР|славяндардыңславяндар]]дың, [[француздар]]дың, нидерландылық, скандинавтардың) [[фольклор]]ымен тығыз қатынаста болды. Феодалдық мемлекеттілік алғанына (IX ғасырда) және [[христиан діні]]н ресми қабылдағанына байланысты, көбінесе шіркеу музыкасы таралды. Неміс әндері [[григорияндық хорал]]ға әсер етті ([[Ахендік капелла]]ның қызметі, IX ғасырда).

Шіркеу музыкасымен катар зиялы музыкалық өнер [[шпильман]] да өркендеді. Ол [[ваганттар]]дың және [[голиардтар]]дың музыкасына, XIV—XVI ғасырлар кезбе шеберлердің музыкасына ықпалы болды. Шпильмандардың музыка интонация аясының [[миннезингерлер]]дің зиялы кәсіби өнеріне ықпалы болды (XII—XIV ғасырлар). Миннезингерлердің, шпильмандардың, [[ваганттар]]дың бізге жеткен өлең жинақтары XIV ғасырда жатады ("[[Йен жинағы]]", 1930; "[[Лохам жинағы]]", XV ғасырда ортасы). XIV—XVI ғасырлар қалалардың тез өсуіне байланысты қалалық музыканттар өз бірлестіктеріне — [[мейстерзинерлер]] біріге бастады. Олардың ішінде — [[Нюрнберг]]тен келген Г.[[Фольц]], Г.[[Сакс]] бар. Сол уақытқа жататын ескерткіштердің бірі — В.[[Фог]]тыңФогтың өлең жинағы (1558 жылы). XII—XIII ғасырлар бастап қала музыканттары цехтық бірлестіктерге біріге бастады. XV—XVI ғасырлар бюргерлік ортада үй музыкасына көп назар аударылған ([[лютня]], т.б. аспаптарда ойнау). XV—XVI ғасырлар [[орган]]дық музыка ерекше дамып, неміс музыкасын Еуропадағы алдыңғы орындардың біріне шығарды (сазгерлер: К.[[Пауман]], А.[[Шлик]], Х.[[Бухнер]], Х.[[Кошмер]], 0. [[Лисиниус]], П.[[Хофхаймер]]).

Зиялы және шіркеу музыкасында Нидерландылық мектептің ықпалымен [[полифония музыкасы]]ның мағынасы көтерілді. Жетекші жанрлар — [[месса]], [[мотет]], [[псалма]], полифоникалық тұрмыстық және рухани әндер. [[Реформация және шаруа соғысы]] кезінде (1524—1526) М.[[Лютер]]дің қызметінің көмегімен протестандық хорал пайда болды, ол неміс музыкасының демократ бағытын нығайтты. XVII ғасырда таза неміс музыкасы Г.[[Шютц]]тіңШютцтің шығармаларында көріне бастады, ол — "[[Дафна]]" (1927); "[[Қасиетті симфониялар]]" (1629—1650) сияқты бірінші неміс операларының авторы. [[Мюнхен]]нің, [[Дрезден]]нің, [[Берлин]]нің, [[Нюрнберг]]тің, [[Брауншвейг]]тің, [[Лейпциг]]тің сарай театрларында опералар көп қойылған. 1678 жылы [[Гамбург]]те Германиядағы тұңғыш тұрақты опера театры ашылды, онда И.[[Тайле]], Н.[[Штрунк]], И.З.[[Куссер]] тәрізді сазгерлер жұмыс істеген. Театрдың гүлдену кезеңі (1692—1706) Р.[[Кайзер]], И.[[Маттезон]] шығармашылығымен байланысты, кейіннен [[Телеман]] сол театрда жұмыс істеген. Алайда неміс елінің операларын итальян музыкасы ығыстырып шығарды. XVII ғасырда неміс музыкасында үрлеп тартылатын музыка жанрлары жетекші орын алған. [[Орган]]дық музыка, сонымен қатар [[клавир]]лық музыка белгілі дәрежеге жетті. Аспап музыкасы ішінде жетекші жанр — сюита. Г.[[Муффат]]тыңМуффаттың, И.К.[[Фишер]]дің, И.З.[[Куссер]]діңКуссердің концерттік оркестрлік сюиталарына француз музыкасы ықпал етті. Неміс ән лирикасының стилі қалыптаса бастады. М.[[Преториус]]тыңПреториустың [["Syntaqma musicumі" энциклопедиялық еңбегі]] XVII ғасырда неміс музыкасының өте жоғары деңгейде дамығанын көрсетеді. XVII ғасырда аяғында — XVIII ғасырда басында Н.Г.[[Вальтер]], И.Маттезон теориялық, музыкалық-тарихи еңбектерін жазады.

XVIII ғасырда неміс музыкасындағы демократиялық жағдай жалғасты. Бұрынғы музыканттар біріккен цехтық ұйымдар [[капелла]] және [[оркестр]]лер құрады (ең бірінші оркестрдің бірі — [[Гевандхауз]]). Қалалық музыканттарда [[Коллегиум музикум]] сияқты музыкалық қоғамдарға бірігулер басталып, хор қоғамдары шыға бастайды ([[Хиллердің Лейпцигтегі мектебі]], 1771, [[Берлиндегі өлең академиясы]], 1791).

XVIII ғасырда екінші жартысында неміс музыкасы Ағарту идеяларымен тығыз байланыста дамыды. Бұл К.В.[[Глюк]]тің операда өзгерістер жасауында өте үлкен рөл ойнады ("Алъцеста" 1767,"Парис пен Елена", 1770, "Орфеймен Эвридика", 1774). 1798 жылдан бастап [["Allgemeine musiKalische Zeitung" газет|"Allgemeine musiKalische Zeitung" деген газет]] шығарылады. Музыкалық театрдың демократиялық тенденциялары немістің зингшпилінде топтасты, бірақ неміс театрларының репертуары, негізінен, итальяндық музыкадан тұрды. Аспаптық музыканың классикалық түрі тазалана бастады. Бұкіл Еуропаны қамтыған бұл процесс XVIII ғасырда аяқталып, Неміс және Аустрия мәдениеті жетістіктерін біріктірген Веналық классикалық мектеп ашылды. Жаңа стильді даярлауда Мангейм мектебінің рөлі зор болды. Сондай-ақ [[Берлин капелла]]сының сазгерлері — [[Кванц]], [[Граун]], [[Бенд]], [[Марпург]] еңбегі сіңді.

XIX ғасырда екінші жартысында ән жанры көп таралды. (К.Ф.Э.Йоганн Себастиан Бах, И.А.П.Шульц, И.А.[[Хиллер]], К.Г.[[Нефе]], И.Ф.[[Рейхардт]], И.Р.[[Цумштег]]). XVIII—XIX ғасырлар неміс музыкасының шыңы — [[Веналық классика мектебі]]нің өкілі [[Бетховен]]ніңБетховеннің шығармашылығы болған. Оның кейбір шығармаларында романтизмнің белгілері көрінеді. Неміс музыкасының романтизмі Р.[[Шуманн Роберт|Шуманның]], Ф.[[Мендельсон]]ның, Ф.[[Шуберт Франц|Шуберттің]], Ф.[[Лист]]тіңЛисттің шығармаларында көркею шегіне жетті. Романтизмнің алғаш кезеңінде [[Ұлттық опера мектебі]] ашылған. [[Гофман]] "Ундина" (1814) деген бірінші ұлттық романтизм стиліндегі операсын жазды. Тағы да К.М. [[Вебер]] ("Еркін атқыш 1821,"Эврианта, 1823,"Оберон", 1826), Л.[[Шпор]], Г.А.[[Маршнер]], Ф.[[Флотов]]тарФлотовтар романтизм стилімен жазған. Неміс музыкалық поэтикалық фольклорына назар аудару, сол заманның басты тенденциясы болды. Р.Шуманның, Ф.Мендельсонның шығармашылығында фортепьяно және вокалдық миниатюра елеулі орын алды.

XIX ғасырда хор өнері кеңінен таралған. Цельтер 1809 жылдан бастап хор қоғамдарын аша бастаған. Симфониялық музыкада симфониялық жанрлар (К.Н.Вебер, Ф.Мендельсон, Р.Шуман, т.б.); бағдарламалық увертюралар (К.М.Вебер, Ф.Мендельсон) және симфониялық поэмалар (Ф.Лист-Веймар мектебінің басқарушысы) таралған. Мендельсонның, Шуманның ораторияларында Гендельдің, Йоганн Себастиан Бахтың дәстүрлері көрініс береді. XIX ғасырда бірінші жартысында камералық-аспапты музыка өркендей бастады (Ф. [[Лахнер]], Ф.Р.[[Фолькман]], Ф.[[Хиллер]], К.[[Рейнеке]]ніңРейнекенің шығармалары), 30—40-жылдары Мендельсонның және Шуманның өнері шарықтау шегіне жетті. Р.Шуманның фортепьянолық бағдармалық циклдері ("Карнавал", 1835, "Крейслериана", 1838;"Симфониялыц этюдтар", 1837) аспапты музыканың жаңа құрылымдық және мазмұндық мүмкіншіліктерін ашты. Р.Шуман өзінің музыкалық-эстетикалық макалаларында жаңашылдық өнер идеалдары туралы жазган (1834 жылдан бастап "[[Neue Zeitschrif fur Musik]]" журналын шығарған).

[[Берлин]]де [[Жоғары музыкалық мектеп]] ашылды. Р.Вагнердің өнері неміс музыкасында толық бір дәуір ретінде карастырылады. Оның опералық шығармашылығы тек замандастарына ғана емес, сондай-ак өзінен кейінғі музыканттар өнеріне де ("Тристан мен Изольда", 1859; "Нюрн- бергтік мейстерзингерлер" 1867; "Нибелунг сақинасы", 1848—1874) зор әсер етті. [[Веймар мектебі]]нің сазгерлері және Ф.Лист [[Вагнер]]діңВагнердің өнерін насихаттады, бірак оларға карсы Лейпциг мектебінің өкілдері [[Йоғаннес Брамс, Йоғаннес|Брамстың]] өнерін насихаттап, аспап музыкасын таратуға тырысты.

[[Веймар республикасы]] жылдары (1919—1933) демократиялық тенденциялар пайда болды. Жұмысшы хорлары, үгіт топтарының істері жанданды. Оған сазгерлер — Х.[[Эйслер]], В.[[Фогель]], Э.Г.[[Майер]], Л.[[Шпис]];, дирижерлер — К.[[Ранкль]], Г.[[Шерхен]]; әнші-антифашист — Э.[[Буш]]; ақын және драматургтер — И.[[Бехер]], Б.[[Брехт]], Э.[[Вайнерт]] және т.б. қатысқан. Берлин Еуропадағы ең үлкен музыкалық орта болды. Басқа неміс қалаларында да белсенді музыкалық өмір байқалды. 1930-жылдары Й.[[Хас]]тыңХастың операларында, В.[[Эгкан]]ныңЭгканның кейбір шығармаларында неофольклоризм белгілері біліне бастады. Б.[[Блахер]]діңБлахердің, К.А.[[Хартман]]ныңХартманның шығармашылығында [[экспрессионизм]] әсері білінді. Екінші дүниежүзілік соғыс жылдары Германиядан көшкен немесе қуылған сазгерлер, ғалымдар көп болды, олардың ішінде: П. [[Хиндемит]], А.[[Шёнберг]], К.[[Вейль]], Л.[[Кестенберг]], т.б. болды. Дж.[[Зимон]] (сазгер), Рд.[[Аргуто]] — концлагерьде каза тапқан. Фольклорист К.[[Хуберді]] [[гестапо]] өлтірсе, X. [[Дистлер]] өзіне-өзі кол жұмсады. Неміс музыкасының дамуының жаңа кезеңі фашистік Германияны жойғанда басталды.<ref>Өнер: Жалпы білім беретін мектептің жаратылыстану-математика бағытындағы 11-сыныбына арналған оқулык/Қ.Болатбаев, Е.Қосбармақов, А.Еркебай. — Алматы: "Мектеп" баспасы, 2007. ISBN 9965-33-998-8</ref>