Георг Вильгельм Фридрих Гегель: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

'''Георг Вильгельм Фридрих Гегель''' ({{lang-de|Georg Wilhelm Friedrich Hegel}}; 27 тамыз [[1770]], [[Штутгарт]]  — 14 қараша [[1831]], [[Берлин]])  — [[Германия|неміс]] [[философ]]ы, неміс классикалық философиясының және романтизм философиясының негіздеушісі. [[Йоһанн Готтлиб Фихте]] және [[Фридрих Вильгельм Йозеф Шеллинг]]пен бірге [[неміс идеализмі]]нің негізін қалаушы.

* [[1797]] - [[1800]] [[МайнМайндағы Франкфурт]]те үй мұғалiмi

# субстанционалды ([[жериеленушілержер иеленушілер]] - дворяндар мен шаруалар);

[[Әлеуметтік-экономика]]лықэкономикалық мәселелерді қарастыра отырып, Гегель азаматтық қоғам қанша байлыққа кенелсе де, кедейлікпен күресуге қабілетсіз екендігін мойындайды.<ref>Саяси түсіндірме сөздік. – Алматы, 2007. ISBN 9965-32-491-3</ref>

Гегель өзінің “[[“РухРух феноменологиясы”феноменологиясы]]” (1807), “Логика ғылымы” (1812), “[[Тарих философиясы]]”, “[[Құқық философиясы]]” (1821), т.б. еңбектерінде тарихи даму иедясын тұтастай диалектика теориясына айналдырады. [[Қоғам]] өміріне, әсіресе, [[дін]] мен [[саясат]] мәселелеріне арналған алғашқы философиялық шығармаларының бірі — “[[“КімКім абстрактылы ойлайды”ойлайды]]” атты мақаласында, ал болашақ диалектикалық, зерделілік әдіске негіз қалады.

Нақтылық — көптеген анықтамалардың жиынтығы, көпжақтылықтың бірлігі, яғни, кез келген мәселеге объективті, [[тарихи]], ішкі байланыстарды анықтау арқылы қарауды қажет етеді. Ендеше, таным процесі әуелі абстрактылықтан басталып, нақтылыққа қарай ұласу принципіне бағынады. Таным процесіндегі логика мен диалектикаға ерекше назар аударған алғашқы еңбектерінің бірі — “Рух феноменологиясында” Гегель зерде мен пайымның даму процесін тарихи негізде қарай отырып, көптеген жаңалықтар ашқанымен, негізгі мәселеге — философияға қатысты үлкен қайшылыққа ұрынды. Ғасырлар бойы қалыптасып қалған анықтамадан бас тартып, философияның мәні даналыққа ұмтылу да, даналық та емес деп, оны ғылым саласына айналдыруды көкседі. Мұның өзі кейінгі кезеңдерде философияға жалпы дүниені, қоғам мен табиғатты, ойлауды зерттейтін ғылым ретінде қарауға, ақырында оны идеологиямен қойыртпақтап, өз мәнінен айыруға жол ашты. Маркстік-лениндік философия дегеннің өзі осы жаңсақ идеяның “жемісі” еді.

Гегельдің жан-жақты негіздеген ұғымдарының бірі — қайшылық ұғымы. [[Қайшылық]] — дамудың объективті заңы, дамудың көзі, импульсі. Қайшылықты болдырмау мүмкін емес. Қайшылық әрбір затта пайда болып, дамып, жетіліп, шешіліп отырады. Қайшылық, яғни қарама-қарсылықтардың күресі мен бірлігі арқылы зат өсіп жетіледі, дамиды, бір сатыдан екінші сатыға өрлейді. Дамудың жүзеге асу процесін түсіндіруде Гегель затта болатын үздіксіз процестердің белгілі бір шамаға дейін сандық өзгерістер болып (өсу, жетілу, азаю, көбею, т.б.) заттың болмысына елеулі ықпал етпейтіндігін анықтады. Шамадан асқан соң сандық өзгерістердің сапалық өзгерістерге айналатындығын ашты. Яғни, бұрынғы заттың орнына [[жаңа зат]] дүниеге келеді. Даму қалай қарай жүзеге асады деген мәселеде Гегель оның спиралдық бейнесін ұсынды: даму барысында бұрын болған белгілер қайталанып отырады, бірақ жаңа және жоғары деңгейде қайталанады. Сөйтіп, даму процесі терістеу және терістеуді терістеу түрінде жүзеге асады. Гегель дамудың негізін ұғымның, идеяның, рухтың даму процесінен алады.

Гегель “[[Рух]] [[феноменология]]сы” деген еңбегінің “[[Әмірші және құл]]” деген бөлімінде осы екеуінің санасында болатын өзгерістерді түсіндіреді. Құл өз еңбегінің арқасында өседі, жетіледі, сана-сезімі, ар-намысы оянады. Қалыптасқан жағдай оны қанағаттандырмайды. Құл оны өзгертуге тырысады. Әмірші болса, алға басудың орнына кері кетеді. Адамшылығынан айырылып, азып-тоза бастайды. Ақыры әмірші мен құлдың жағдайы (статусы) өзгереді: құл әміршінің әміршісі, әмірші құлдың құлы болады. Бұл процестің негізін Гегель еңбек деп атап көрсетеді. [[Адам]]ның өсіп-жетілуінде қоршаған ортаның, қоғамдық қатынастардың, мәдениеттің, тәрбиенің ықпалы зор. Осы объективті жағдайды Гегель субстанция деп атайды. “Адам ортаның — жемісі” деген француз материалистерінің қағидасын Гегель сыңаржақты деп қабылдайды. Адамның адам болуы оның өзіне байланысты, өйткені сырттан келген әсерді игеретін — адам. [[Адам]] өзін-өзі жасайды. Осы процесті Гегель субстанцияның субъектіге айналу процесі деп атайды. Осыған орай Гегель “Рух феноменологиясында” жеке адамның өсіп-жетілуі ата тектің, қоғамның дамуын қысқарған күйде қайталап отырады деген заңдылықты ашады. Гегельдің негізгі философиялық еңбегі — “[[Логика]] ғылымында” жаңа, жанды, мазмұнды әрі өмірмен, тарихпен астасып жатқан логиканың — диалектикалық логиканың негізін қалады. Гегель ілімінше, ойлау категориялары құр атау, схема емес, олардың негізінде нақты өмір, тарих жатыр. Өмірмен бірге ұғымдар да дамып, жетіліп, байи түседі. К. Маркс, Ф. Энгельс, Ленин Гегель диалектикасына ерекше мән беріп зерттеді. Қазақстандық философтар ([[Ж.Әбділдин]], [[А.Қасымжанов]], [[Л.Науменко]], [[Ә.Нысанбаев]], [[М.Баканидзе]], [[Қ.Әбішев]], [[Т.Әбжанов]], [[М.Орынбеков]], [[А.Хамидов]], [[М.Сәбитов]], [[Б.Нұржанов]], т.б.) Гегельдің “Логика ғылымы” мен Маркстің “Капиталы” ізімен төрт томдық “Диалектикалық логиканы” (1985 — 89) жазып шығарды.<ref>“Қазақ Энциклопедиясы”, 2-том</ref>

* Wer denkt abstrakt? &nbsp;— 1807

[[Санат:Германия27 философтарытамызда туғандар]]

[[Санат:ФилософтарБерлинде қайтыс болғандар]]