Уикипедия

Грамматикалық категория: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

Тарихын шолу
← Ескірек өңдеме
Content deleted Content added
VisualWikitext
ш clean up, replaced: терминдерінін → терминдерінің, "Сөздік-Словарь" → «Сөздік-Словарь», 2005. ISBN → 2005 жыл. ISBN using AWB
 
1-жол:
'''Грамматикалық категория''' ({{lang-el|grammatike}} {{lang-el|gramma}} әріп, жазу, {{lang-el|kategoria}} пікір айту, пайымдау {{lang-ru|грамматическая категория}}) — мағынасы біртиптес грамматикалық тұлғалардын бір-бірінен өзгеше жүйесі. Бұл жүйеде категорияландыратын белгі басты қызметаткарады. Мысалы: [[шақ]], [[жақ]], [[етіс]] т. б. категориялардын жинақты мағыналары соларға сай тұлғалар жүйесін қалыптастыратын категориялық белгі болып тұр. Грамматикалық категорияны анықтауда мағыналық тұрғыдан қарап, оны бірінші қатарға шығару кен тараған. Шынында, Грамматикалық категорияның ен басты белгісі мағынасы мен тұлғасының бірлігі болып табылады. Одан Грамматикалың категорияның екі жақты сипаты көрінеді.<ref>Қазақ тілі. Энциклопедия. Алматы: Қазақстан Республикасы Білім, мәдениет және денсаулық сақтау министрлігі, Қазақстан даму институты, 1998 жыл, 509 бет. ISBN 5-7667-2616-3</ref>
 
Бұл жүйеде категорияландыратын белгі басты қызмет атқарады. Мысалы: [[шақ]], [[жақ]], [[етіс]] т. б. категориялардын жинақты мағыналары соларға сай тұлғалар жүйесін қалыптастыратын категориялық белгі болып тұр. Грамматикалық категорияны анықтауда мағыналық тұрғыдан қарап, оны бірінші қатарға шығару кең тараған. Шынында, грамматикалық категорияның ен басты белгісі мағынасы мен тұлғасының бірлігі болып табылады. Одан грамматикалық категорияның екі жақты сипаты көрінеді.<ref>Қазақ тілі. Энциклопедия. Алматы: Қазақстан Республикасы Білім, мәдениет және денсаулық сақтау министрлігі, Қазақстан даму институты, 1998 жыл, 509 бет. ISBN 5-7667-2616-3</ref>
Грамматикалық категория [[морфология]]лық және [[синтаксис]]тік болып бөлінеді. [[Морфологиялық категория]]ларға [[етіс]], [[түр]], [[шақ]], [[жақ]], [[рай]], [[септік]] т. б. жатады. Бұл категориялардың жүйелі түрлері сөздердін ірі грамматикалық топтарын (сөз таптарын) жасайды. Тілдерде Грамматикалық категориялардың саны бірдей емес. Мысалы, қазақ тілінде орыс тіліндегідей '''вид, род''' категориялары жок.▼
 
▲Грамматикалық категория [[морфология]]лық және [[синтаксис]]тік болып бөлінеді. [[Морфологиялық категория]]ларға [[етіс]], [[түр]], [[шақ]], [[жақ]], [[рай]], [[септік]] т. б. жатады. Бұл категориялардың жүйелі түрлері сөздердін ірі грамматикалық топтарын (сөз таптарын) жасайды. Тілдерде Грамматикалықграмматикалық категориялардың саны бірдей емес. Мысалы, қазақ тілінде орыс тіліндегідей '''вид, род''' категориялары жокжоқ.
Синтаксистік категориялар тұлғалардын [[сөз тіркесі]] мен [[сөйлем құрамы]]нда тіркесу қабілетіне қарай жіктеледі. Грамматикалық категория ұғымы негізінен [[морфологиялық материал]] негізінде қалыптаскан да, ал [[синтаксистік материал]] негізінде жетімсіз талданған, Грамматикалық категория ұғымының синтаксиске қатысты қолдану шегі әлі айқын емес деген пікір бар.▼
 
Грамматикалық категория ұғымына байланысты элем тілдері бір-бірінен:▼
▲Синтаксистік категориялар тұлғалардынтұлғалардың [[сөз тіркесі]] мен [[сөйлем құрамы]]нда тіркесу қабілетіне қарай жіктеледі. Грамматикалық категория ұғымы негізінен [[морфологиялық материал]] негізінде қалыптасканқалыптасқан да, ал [[синтаксистік материал]] негізінде жетімсіз талданған, Грамматикалық категория ұғымының синтаксиске қатысты қолдану шегі әлі айқын емес деген пікір бар.
▲Грамматикалық категория ұғымына байланысты элемәлем тілдері бір-бірінен:
 
# Грамматикалық категорияның саны мен құрамына карай;
# Бір Грамматикалықграмматикалық категорияның ішіндегі қарама-қарсы тұрған мүшелер санына қарай (мысалы, [[септік жалғаулары]] орыс тілінде — 6, казакқазақ тілінде — 7, кейбір дағыстан тілдерінде 40-ка дейін);
# Белгілі бір категориялардынкатегориялардың қандай сөзтаптарынасөз таптарына кіретініне қарай жіктеледі.
 
ГрамматикалыкГрамматикалық құрылыстынқұрылыстың тілдік бірлігі (единица) деген ұғым Грамматикалықграмматикалық категориямен тікелей байланысты. Бұл мәселе жөнінде тіл білімінде эр түрлі көзқарас бар. БіркатарБірқатар ғалымдар грамматикалық құрылыстынқұрылыстың тілдік бірлігі (единицасы) [[морфема]] деп, енді бірсыпырасы — сөз деп пайымдайды. Ал, [[A.M.Пешковский]], [[Л. В. Щерба]], [[В. В. Виноградов]], [[А. И. Смирниикий]] еңбектерінде грамматикалық құрылыстын единицасыбірлігі Грамматикалықграмматикалық категориялар деген пікір қалыптаскан.<ref>Тіл білімі терминдерінің түсіндірме сөздігі — Алматы.
«Сөздік-Словарь», 2005 жыл. ISBN 9965-409-88-9</ref>
 
«https://kk.wikipedia.org/wiki/Грамматикалық_категория» бетінен алынған