Ханс-Георг Гадамер: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

Content deleted Content added
ш уикилендіру
40-жол:
 
1947 жылы Гадамер [[Франкфурт университеті]]нің [[философия кафедрасы]] тарапынан профессорлыққа ұсыныс етілді. 1949 жылы [[Гейдельберг университеті]]не барып, [[экзистенциализм]]нің көрнекі өкілі [[Карл Ясперс]]тің орнында жұмыс жалғастырды. Тек 1960 жылы 60 жасында өзінің ең әйгілі кітабы «[[Ақиқат және әдіс]]» кітабын жариялайды. Кейінгі 40 жылдық өмірінде ол өзінің негізгі кітаптарын арт-артынан жазады және көптеген маңызды тұлғалармен сұхбаттар өткізіп, іргелі баяндамалар жасап, мол атақ-даңыққа бөленеді. 2002 жылы 102 жасында қайтыс болғанға дейін ол Гейдельберг университетінің құрметті профессоры болады.
== Таным және түсіну ==
Гадамердің ойынша, нәрсе түсінілгенде ғана оның болмысы тәжірибемізден өткен есептеледі. Демек тіл дегеніміз түсінуге болатын болмыс, немесе, болмыстың түсінілуі тек тілде ғана мүмкін. Бірақ, тіл ол жай белгі емес, ерекше үлгі. Ол дүние түпнұсқасының үлгісі. Демек осынау үлгіні тану дүние түпнұсқасын бізге паш етеді де, ол қатаң мағынада біздің дүниетанымымызды қалыптастырады.
 
Таным көкжиегіміздің (Horizont) "басқамен" бірігуіне және толығуына қол жеткізу үшін біз герменевтикалық шеңберге кіруіміз керек. Бұл шеңберде мәтін әлемдік түсінудің көрінісі ғана, ал түсіну дегеніміз мәтіндерге герменевтикалық синтез жасаудай ерекше рухани күй болып табылады.<ref>Биекенов К., Садырова М. Әлеуметтанудың түсіндірме сөздігі. — Алматы: Сөздік-Словарь, 2007. — 344 бет. ISBN 9965-822-10-7</ref>
 
Гадамер мәтін — тексті ақырғы реалдылық деп жариялап, оны [[философия]]лық пайымдау [[объект]]ісіне айналдырды. Герменевтикалық тәсіл арқылы жеке тұлғаның ішкі дүниесіне, философиялық ой ирімінің тылсым қатпарларына үңілуге болатынын кейінгі ғалымдар дәлелдеп жүр. Мысалы, ұлы Абай шығармаларына герменевтикалық талдау жасау арқылы оның әдеби-философиялық шғармаларындағы ашылмаған терең қатпарларын ашуға болады. Ал, Гаддамер өзінің әйгілі "АҚиқат және әдіс" кітабында герменевтиканы жай әдіс қана емес, маңыздысы адамның болмыс үлгісіне енуі деп пайымдайды. Демек біз Абай шығармаларын талдау барысында жай ғана оның идеяларымен ғана емес оның ғұмырының ішкі тынысына, болмысының ішкі арқауына бойлай аламыз. Егер біз өз болмысымызға герменевтикалық үңілу жасай алсақ, біз тіпті өзіміздің өзімізге бейтаныс қырымызға дейін назар аудара алуымыз мүмкін. Демек, герменевтика болмысты танудың ғана емес, табудың да өзгеше бір жолы есептеледі.
 
Таным әдетте екі жақтылықты қажет етеді, біріншіден, зерттейтін нәрсеге "іштей ену", екіншіден, одан "тысқары кету". В. Дильтей мұның біріншісіне ғана маңызды деп мән беріп, екіншісіне көңіл аудармады. Сондықтан да оның «Түсіну» теориясы өміршең бола алмады. А. Дильтейге қарағанда Түсіну теориясында шындыққа Гадамер жақынырақ барды. Ол зерттеушіні, түсіндірушіні, талдаушыны бір жақты текст авторының тарихи жағдайына қойып, оның өзінің тарихи шекарасын ұмытуын мақсат тұтпады. Гадамер әлеуметтік тарихи-мәдени көкжиектерді (Horizont) жақындатуды ұсынды. Гадамер өз еңбектерінде «зерттеуші» мен «зерттелушінің» бірі-бірінің алдынан қарама-қарсы шықпайынша, бірігіп біртұтастанбайынша шынайы түсіну болмайтындығын айтады. Түсінудің негізгі мақсаты ақиқат түбіне жету болатын болса, ол ақиқатқа өзінің (зерттеушінің) нақты тарихи жағдайы мен өткен (зерттелуші) әлемнің диалогы, бітпес сұрақтарға берілген шексіз жауаптар қатынасы арқылы ғана жетуге болады.
== Герменевтика ==
[[Сурет:DC260-mh15922.jpg|thumb|left|350px|Ханс-Георг Гадамердің (оң жағында) Васили Лепантомен сұхбаты, 2000ж.]]
[[Герменевтика]] (гр. germenututios) - мәтін мағынасын болмыстық қабатта түсіндіру сынағы, әлемді тіл арқылы игеру. Бұл ілімнің мақсаты- мәдениет саласын ғылыми деңгейде тану, кең мағынасында адамның рухани дүниесін түсіну болып саналады. Герменевтика ілімі антика заманынан басталған. Оны Аристотель еңбегінің (об истолковании - түсіндірме туралы) атауынан-ақ көреміз. Інжілдің мәтіндерін талдауға арналған реформация кезеңінде (XVI) герменевтиканың рөлі арта түсті.
 
Герменевтиканың қазіргі замандағы философиялық бастауын жасағандар Ф.Шлегель, Ф.Шлейермахер, бұл ілімді ары қарай дамытқан және зор әсер еткен ойшылар: И. Дильтей, Г.Зиммель, М. Шеллер, Г.Гадамер, М. Ландман.
 
XXғ. мен XXI ғ. басындағы әлемдегі саяси -әлеуметтік шындық, экономикадағы күрделі өзгерістерге бағынышты болды. Еуропа монополистік капитализм деңгейіне көтерілді. Ұлттық айырмашылықты жоққа шығаратын әлемдік өнеркәсіп және сауда-саттық ерекше дами бастады. Философияда ескі мәселелермен айналысумен қатар заманның талабына сай олрға жаңаша қарап, жаңаша шешуге ұмтылыстар пайда болды. XIX аяғы мен XX ғасырдың басында көптеген философиялық бағыттарда "Нео" деген қосымша сөз жалғанады, ол ілімдерінің бір философиялық жүйеден шыққанын, яғни тектес екенін, екінші жағынан бір-біріне қарама-қарсы екенін көрсетеді, классикалық философия үлгісінен айырмашылығына көңіл аударады.
 
Гадамер герменевтикасында "тіл дегеніміз түсінілетін болмыс" мағынасы айқындалды. Кез келген тануда алдын-ала "алғытүсінік" (Vor-verständnis) болу керек, соның арқасында әрі қарай бірдеңені тануға болады. Ал "алғытүсінік" болмаса, онда таным мүлде жоғалады. Бұл дәстүрдің, түсініктің қозғаушысы тіл болады, себебі оның ішінде жанама куәліктер, алғытүсініктер жатыр. Онсыз таным мүмкін емес. Тану тіл арқылы, оның ішіндегі алғытүсініктер арқылы болады. Субьект сырттағы жағдаймен тікелей араласпай, жанама куәліктерді пайдаланып, тілдің өзіндегі дұрыс таным жолына шығады. Түбінде бұл бағыт Декарттың метафизикасына қарсы шығып, субьектінің орнына тілдің өзін қояды.
== Негізгі шығармалары ==
# «''Платонның диалектикалық этикасы — Филеб (Philebus) диалогін феноменологиялық түсіндіру''» (1931. Аталған еңбек 1968 жылы «''Платонның диалектикалық этикасы және Платон философиясының басқа қырлары туралы зерттеулер''» деген атпен қайта жарияланды.)
Line 58 ⟶ 74:
# «''[[Платон]] мен [[Аристотель]] арасындағы Ізгілік ұғымы''» (1978)
# «''Гегель мұрасы''» (1979)
 
== Таным және түсіну ==
Гадамердің ойынша, нәрсе түсінілгенде ғана оның болмысы тәжірибемізден өткен есептеледі. Демек тіл дегеніміз түсінуге болатын болмыс, немесе, болмыстың түсінілуі тек тілде ғана мүмкін. Бірақ, тіл ол жай белгі емес, ерекше үлгі. Ол дүние түпнұсқасының үлгісі. Демек осынау үлгіні тану дүние түпнұсқасын бізге паш етеді де, ол қатаң мағынада біздің дүниетанымымызды қалыптастырады.
 
Таным көкжиегіміздің (Horizont) "басқамен" бірігуіне және толығуына қол жеткізу үшін біз герменевтикалық шеңберге кіруіміз керек. Бұл шеңберде мәтін әлемдік түсінудің көрінісі ғана, ал түсіну дегеніміз мәтіндерге герменевтикалық синтез жасаудай ерекше рухани күй болып табылады.<ref>Биекенов К., Садырова М. Әлеуметтанудың түсіндірме сөздігі. — Алматы: Сөздік-Словарь, 2007. — 344 бет. ISBN 9965-822-10-7</ref>
 
Гадамер мәтін — тексті ақырғы реалдылық деп жариялап, оны [[философия]]лық пайымдау [[объект]]ісіне айналдырды. Герменевтикалық тәсіл арқылы жеке тұлғаның ішкі дүниесіне, философиялық ой ирімінің тылсым қатпарларына үңілуге болатынын кейінгі ғалымдар дәлелдеп жүр. Мысалы, ұлы Абай шығармаларына герменевтикалық талдау жасау арқылы оның әдеби-философиялық шғармаларындағы ашылмаған терең қатпарларын ашуға болады. Ал, Гаддамер өзінің әйгілі "АҚиқат және әдіс" кітабында герменевтиканы жай әдіс қана емес, маңыздысы адамның болмыс үлгісіне енуі деп пайымдайды. Демек біз Абай шығармаларын талдау барысында жай ғана оның идеяларымен ғана емес оның ғұмырының ішкі тынысына, болмысының ішкі арқауына бойлай аламыз. Егер біз өз болмысымызға герменевтикалық үңілу жасай алсақ, біз тіпті өзіміздің өзімізге бейтаныс қырымызға дейін назар аудара алуымыз мүмкін. Демек, герменевтика болмысты танудың ғана емес, табудың да өзгеше бір жолы есептеледі.
 
Таным әдетте екі жақтылықты қажет етеді, біріншіден, зерттейтін нәрсеге "іштей ену", екіншіден, одан "тысқары кету". В. Дильтей мұның біріншісіне ғана маңызды деп мән беріп, екіншісіне көңіл аудармады. Сондықтан да оның «Түсіну» теориясы өміршең бола алмады. А. Дильтейге қарағанда Түсіну теориясында шындыққа Гадамер жақынырақ барды. Ол зерттеушіні, түсіндірушіні, талдаушыны бір жақты текст авторының тарихи жағдайына қойып, оның өзінің тарихи шекарасын ұмытуын мақсат тұтпады. Гадамер әлеуметтік тарихи-мәдени көкжиектерді (Horizont) жақындатуды ұсынды. Гадамер өз еңбектерінде «зерттеуші» мен «зерттелушінің» бірі-бірінің алдынан қарама-қарсы шықпайынша, бірігіп біртұтастанбайынша шынайы түсіну болмайтындығын айтады. Түсінудің негізгі мақсаты ақиқат түбіне жету болатын болса, ол ақиқатқа өзінің (зерттеушінің) нақты тарихи жағдайы мен өткен (зерттелуші) әлемнің диалогы, бітпес сұрақтарға берілген шексіз жауаптар қатынасы арқылы ғана жетуге болады.
 
== Герменевтика ==
[[Сурет:DC260-mh15922.jpg|thumb|left|350px|Ханс-Георг Гадамердің (оң жағында) Васили Лепантомен сұхбаты, 2000ж.]]
[[Герменевтика]] (гр. germenututios) - мәтін мағынасын болмыстық қабатта түсіндіру сынағы, әлемді тіл арқылы игеру. Бұл ілімнің мақсаты- мәдениет саласын ғылыми деңгейде тану, кең мағынасында адамның рухани дүниесін түсіну болып саналады. Герменевтика ілімі антика заманынан басталған. Оны Аристотель еңбегінің (об истолковании - түсіндірме туралы) атауынан-ақ көреміз. Інжілдің мәтіндерін талдауға арналған реформация кезеңінде (XVI) герменевтиканың рөлі арта түсті.
 
Герменевтиканың қазіргі замандағы философиялық бастауын жасағандар Ф.Шлегель, Ф.Шлейермахер, бұл ілімді ары қарай дамытқан және зор әсер еткен ойшылар: И. Дильтей, Г.Зиммель, М. Шеллер, Г.Гадамер, М. Ландман.
 
XXғ. мен XXI ғ. басындағы әлемдегі саяси -әлеуметтік шындық, экономикадағы күрделі өзгерістерге бағынышты болды. Еуропа монополистік капитализм деңгейіне көтерілді. Ұлттық айырмашылықты жоққа шығаратын әлемдік өнеркәсіп және сауда-саттық ерекше дами бастады. Философияда ескі мәселелермен айналысумен қатар заманның талабына сай олрға жаңаша қарап, жаңаша шешуге ұмтылыстар пайда болды. XIX аяғы мен XX ғасырдың басында көптеген философиялық бағыттарда "Нео" деген қосымша сөз жалғанады, ол ілімдерінің бір философиялық жүйеден шыққанын, яғни тектес екенін, екінші жағынан бір-біріне қарама-қарсы екенін көрсетеді, классикалық философия үлгісінен айырмашылығына көңіл аударады.
 
Гадамер герменевтикасында "тіл дегеніміз түсінілетін болмыс" мағынасы айқындалды. Кез келген тануда алдын-ала "алғытүсінік" (Vor-verständnis) болу керек, соның арқасында әрі қарай бірдеңені тануға болады. Ал "алғытүсінік" болмаса, онда таным мүлде жоғалады. Бұл дәстүрдің, түсініктің қозғаушысы тіл болады, себебі оның ішінде жанама куәліктер, алғытүсініктер жатыр. Онсыз таным мүмкін емес. Тану тіл арқылы, оның ішіндегі алғытүсініктер арқылы болады. Субьект сырттағы жағдаймен тікелей араласпай, жанама куәліктерді пайдаланып, тілдің өзіндегі дұрыс таным жолына шығады. Түбінде бұл бағыт Декарттың метафизикасына қарсы шығып, субьектінің орнына тілдің өзін қояды.
 
== Дереккөздер ==
<references/>