Құлдық: Нұсқалар арасындағы айырмашылық
Content deleted Content added
Automated import of articles |
Өңдеу түйіні жоқ |
||
1-жол:
'''Құлдық'''<ref name="source1">“Қазақ Энциклопедиясы”, VI-том </ref> – адамзат тарихындағы қанаудың дөрекі түрі. Құлдық алғашқы қауымдық қоғам ыдырай бастаған кезеңде пайда болды. Алғашқыда соғыс тұтқындары, қарыздарын өтей алмаған кедейлер құлға айналдырылды. Кейіннен құл саудасы кеңінен өріс алды. Құлдықтың классикалық үлгісі ежелгі [[Вавилон|Вавилонда]], [[Египет|Египетте]], [[Грекия|Грекияда]], [[Рим|Римде]] болды. 5 ғасырдан бастап құл еңбегі маңызын жоя бастады. 16 ғасырда Батыс Еуропада капиталистік қатынастар дамып, жаңадан ашылған жерлерді жаппай отарлау нәтижесінде құлдық қайта өріс алды. [[Мылтық]] пен [[зеңбірек|зеңбіректің]] күшімен еуропалықтар [[Америка]], [[Азия]], [[Африка]] құрлықтарының көптеген халықтарын еріксіз құлға айналдырды. Құлдық, әсіресе, Америкада кең етек жайды. Үндістерден тартып алынған жерлерді игеруге адам күші жетпегендіктен, отаршылар Африкадан әкелінген негрлердің еңбегін кеңінен пайдаланды. Сөйтіп Америка және Африка материктері арасында құл саудасы басталды. Құлдыққа және құл саудасына қарсы көтерілістер жиі болып, зиялы қауым арасында наразылық қозғалысы пайда болды. 18 ғасырдың аяғында Францияда революция жеңіске жеткеннен кейін француз отарларында құлдыққа және құл саудасына тыйым салынғанымен, жергілікті жерлерде бұл шешім көп уақытқа дейін орындалмады. [[1807|1807 жылы]] ағылшын өкіметі де осындай шешім қабылдап, 1826 жылдан кейін ғана толық жүзеге асыруға қол жеткізді. 19 ғасырдың ортасына қарай АҚШ-та құлдыққа қарсы қоғамдық пікір күрт күшейді. Нәтижесінде 1861 – 65 жылдары елде құлдық жойылған солтүстік штаттар мен құл еңбегін пайдаланатын оңтүстік штаттар арасында азамат соғысы басталды. Соғыста солтүстік штаттар жеңіске жетіп, АҚШ-та құлдық толық жойылды. Осыдан кейін Америка құрлығының басқа да елдерінде құлдық пен құл саудасына тыйым салына бастады. Орта ғасырларда шығыс елдерінде ([[Египет]], [[Сирия]]], т.б.) көшпелі тайпалардан (түркілер, кавказдықтар, арабтар, т.б.) әкелінген құлдар әскери қызметке кеңінен тартылды. Бұл елдерде әскери құлдардың көптеп жиналуы нәтижесінде олар бірте-бірте алдымен әскери, кейіннен саяси билікті өз қолдарына алды. Дәстүрлі қазақ қоғамында да құлдықтың кейбір белгілері сақталды. Мысалы, соғыс тұтқындары құлға айналдырылды, бірақ мұнда ежелгі Грекия, Египет, Рим елдеріндегі сияқты құлдықтың классикалық үлгісі болған жоқ. Көшпелі тұрмыста құл еңбегі тиімсіз болды. Сондықтан қазақ қоғамы құлдарды ерікті қауым мүшелері ретінде ұстауға тырысты. Нәтижесінде олар қазақ қоғамына сіңісіп кетті. 19 ғасырда Қазақстан толығымен Ресей отарына айналып, сыртқы соғыстар тоқтатылғаннан кейін құлдық мүлдем жойылды. 19 ғасырда Еуропа мен Америкада құлдыққа қарсы басталған күрес 20 ғасырда жалғасын тауып, халықаралық мәселеге айналды. 1926 жылы 40 мемлекет құлдыққа тыйым салу жөніндегі Женева конвенциясына қол қойды. [[1948|1948 жылы]] [[БҰҰ]] қабылдаған Адам құқықтарының жалпыға ортақ декларациясы құлдық пен құл саудасының барлық түріне тыйым салды. [[1956 |1956 жылы]] 59 мемлекет өкілдері қатысқан [[Женева конференциясы]] құлдықты, құл саудасын, құлдыққа жақын әдет-ғұрыптар мен институттарды жою жөнінде қосымша конвенция қабылдады.
==Пайдаланылған әдебиет</span>==
<references/>
{{stub}}
{{wikify}}
[[Санат:category:Тарих]]
| |||