Әмудария: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

Content deleted Content added
Өңдеу түйіні жоқ
1-жол:
{{Өзен
[[Сурет:Bridge.Amu.Darya.Urgench.jpg|thumb|400px|Әмударияның үстінен жүргізілген көпір]]
|атауы =Әмудария өзені
'''Әмудария''' – ''Орталық Азия''дағы ең ірі және суы мол өзен. [[Пяндж]] және [[Вахш]] өзендерінің қосылған жерінен '''Әмудария''' (ежелгі атаулары '''''Әму, Оксус, Балх, Жәйхун''''') деп аталады. ''Ұзындығы 1415 км'' (''Пяндж өзенінің бастауынан есептегенде 2540 км''), ''алабының ауданы 309 мың км². Әмудария Гиндукуштың солтүстік беткейінен бастау алады''. Негізгі салалары: [[Гунт]], [[Бартанг]], [[Язгулем]], [[Ванч]], [[Қызылсу]], [[Кафирниган]], [[Сурхандария]], [[Құндыз]], [[Шерабад]]. Жазыққа шыққаннан кейін 1100 км бойы [[Тұран ойпаты]]ның шөлді аймағын басып ағады. Бұл бөлігінде өзенге бір де бір сала қосылмайды. Арал теңізіне құяр жерінде тарамданып ([[Талдық, Қазақдария]], т.б.) кетеді де зор ауқымды атырау (7000 км²) құрайды. Ағыны таудағы мұз бен қар суынан түзіледі. Өзен көктем мен жазда тасиды және өте лайлы болып келеді. Ең төмен деңгейі қаңтар мен ақпан айларына келеді. Деңгейдің жыл ішіндегі ауытқуы ''2 – 3 м-ге дейін'' барады. Булануға, сіңуге және жер суаруға пайдалануына байланысты [[Нөкіс]]тің тұсына барғанда ағын 40%-ға азаяды. ''Төменгі ағысында 2 – 2,5 ай қатады. Арнасы жұмсақ тау жыныстарынан құралған''. Әмудариядан [[Қарақұм]], [[Әму – Бұхара]], [[Қаршы]] каналдары бастау алады. Төменгі саласында балық шаруашылығы дамыған. [[Чарджоу]] қаласы тұсынан бастап кеме жүзе алады. Әмудария бойындағы ірі қалалар: [[Термез]], [[Керкі]], [[Нөкіс]]. Өзен аңғарындағы [[Қызылқұм]] және Әмудария қорықтарында ''қабан, шиебөрі, қоян, қырғауыл'', [[Бұхара]] елігі, қарақұйрық, т.б. сирек кездесетін жануарлар мекендейді.<ref>Балалар Энциклопедиясы, II- том</ref><ref>Отырар. Энциклопедия. – Алматы.«Арыс» баспасы, 2005 ISBN 9965-17-272-2</ref>
|шынайы атауы =
|сурет =
|сурет ені =
|сурет атауы =
|карта =
|карта ені =
|карта атауы =
|ұзындығы = 1415
|су алабының ауданы = 309 мың
|су алабы = [[Арал теңізі]]
|өзендердің су алабы =
|су шығыны =
|өлшеу орны =
|бастауы = Гиндукуш тауының солтүстік беткейі
|бастауының орны =
|бастауының биіктігі =
|s_lat_dir = |s_lat_deg = 37|s_lat_min = 06|s_lat_sec = 21
|s_lon_dir = |s_lon_deg = 68|s_lon_min = 18|s_lon_sec = 22
|сағасы = [[Арал теңізі]]
|сағасының орны =
|сағасының биіктігі =
|m_lat_dir = |m_lat_deg = 44|m_lat_min = 06|m_lat_sec = 30
|m_lon_dir = |m_lon_deg =59 |m_lon_min =40 |m_lon_sec = 52
|еңістігі =
|ел = {{AFG}}, {{TJK}}, {{TKM}}, {{UZB}}
|аймақ =
|ортаққордағы санаты =
}}
 
[[Сурет:Bridge.Amu.Darya.Urgench.jpg|thumb|400px200px|Әмударияның үстінен жүргізілген көпір ([[Өзбекстан]], [[Үргеніш|Үргеніш қаласы]]]]
== Дереккөздер ==
'''Әмудария''' – [[Орталық Азия]]дағы ең ірі және суы мол өзен. [[Пяндж]] және [[Вахш]] өзендерінің қосылған жерінен Әмудария (ежелгі атаулары '''''Әму, Оксус, Балх, Жәйхун''''') деп аталады. Ұзындығы 1415 км (''Пяндж өзенінің бастауынан есептегенде 2540 км''), алабының ауданы 309 мың км².
<references/>
 
== Бастауы ==
{{wikify}}
Әмудария Гиндукуш тауының ([[Ауғанстан]] және [[Пәкістан]] жеріндегі тау) солтүстік беткейінен бастау алады. Негізгі салалары: [[Гунт]], [[Бартанг]], [[Язгулем]], [[Ванч]], [[Қызылсу]], [[Кафирниган]], [[Сурхандария]], [[Құндыз]], [[Шерабад]]. Жазыққа шыққаннан кейін 1100 км бойы [[Тұран ойпаты]]ның шөлді аймағын басып ағады. Бұл бөлігінде өзенге бір де бір сала қосылмайды. [[Арал теңізі]]не құяр жерінде тарамданып ([[Талдық]], Қазақдария, т.б.) кетеді де зор ауқымды атырау (7000 км²) құрайды.
 
== Гидрологиясы ==
[[Санат:Өзбекстан өзендері]]
'''Әмудария''' – ''Орталық Азия''дағы ең ірі және суы мол өзен. [[Пяндж]] және [[Вахш]] өзендерінің қосылған жерінен '''Әмудария''' (ежелгі атаулары '''''Әму, Оксус, Балх, Жәйхун''''') деп аталады. ''Ұзындығы 1415 км'' (''Пяндж өзенінің бастауынан есептегенде 2540 км''), ''алабының ауданы 309 мың км². Әмудария Гиндукуштың солтүстік беткейінен бастау алады''. Негізгі салалары: [[Гунт]], [[Бартанг]], [[Язгулем]], [[Ванч]], [[Қызылсу]], [[Кафирниган]], [[Сурхандария]], [[Құндыз]], [[Шерабад]]. Жазыққа шыққаннан кейін 1100 км бойы [[Тұран ойпаты]]ның шөлді аймағын басып ағады. Бұл бөлігінде өзенге бір де бір сала қосылмайды. Арал теңізіне құяр жерінде тарамданып ([[Талдық, Қазақдария]], т.б.) кетеді де зор ауқымды атырау (7000 км²) құрайды. Ағыны таудағы мұз бен қар суынан түзіледі. Өзен көктем мен жазда тасиды және өте лайлы болып келеді. Ең төмен деңгейі қаңтар мен ақпан айларына келеді. Деңгейдің жыл ішіндегі ауытқуы ''2 – 3 м-ге дейін'' барады. Булануға, сіңуге және жер суаруға пайдалануына байланысты [[НөкісНүкіс]]тің тұсына барғанда ағын 40%-ға азаяды. ''Төменгі ағысында 2 – 2,5 ай қатады. Арнасы жұмсақ тау жыныстарынан құралған''. Әмудариядан [[Қарақұм]], [[Әму – БұхараӘму–Бұхара]], [[Қаршы]] каналдары бастау алады. Төменгі саласында балық шаруашылығы дамыған. [[Чарджоу]] қаласы тұсынан бастап кеме жүзе алады. Әмудария бойындағы ірі қалалар: [[Термез]], [[Керкі]], [[Нөкіс]]Нүкіс. Өзен аңғарындағы [[Қызылқұм]] және Әмудария қорықтарында ''қабан, шиебөрі, қоян, қырғауыл'', [[Бұхара]] елігі, қарақұйрық, т.б. сирек кездесетін жануарлар мекендейді.<ref>Балалар Энциклопедиясы, II- том</ref><ref>Отырар. Энциклопедия. – Алматы.«Арыс» баспасы, 2005 ISBN 9965-17-272-2</ref>
[[Санат:Қызылорда облысы өзендері]]
 
== Дереккөздер ==
<references/>
 
[[Санат:Өзбекстан өзендері]]
{{stub}}
[[Санат:Қызылорда облысыТәжікстан өзендері]]
[[Санат:Қарақалпақстан өзендері]]
[[Санат:Түркіменстан өзендері]]
[[Санат:Арал теңізі]]
«https://kk.wikipedia.org/wiki/Әмудария» бетінен алынған