Мұхаммед Әли Мысырлық

Мұхаммед Әли

МҰХАММЕД ӘЛИ, Мехмет Али (1769, Македония, Кавала қаласы – 2.8.1849, Александрия) – Египет билеушісі (1805 – 1849), 1952 жылға дейін Египетті билеген әулеттің өкілі. Түркияның Францияға қарсы Египеттегі соғысына (1799 – 1801) түрік армиясындағы албан жасағының қолбасшысы ретінде қатысты. 1805 жылы өзін уәли деп жариялап, түріктер мен жергілікті мәмлүктерді жеңіп, іс жүзінде тәуелсіз Египет мемлекетін құрды. Ол Францияға сүйеніп, елде реформа (жер, әскер, ағарту ісі, сауда, т.б. салаларда) жүргізді. Барлық жерді мемлекет қарамағына алды. Бірақ оны 1829 жылы өз жақындарына бөліп бере бастады. Елді басқару жүйесін қайта құрып (1816 – 1820), шетел (негізінен француз) мамандарын кеңінен пайдаланды. Египет жастарын білім алу үшін шетелдерге жіберді. Еуропалық үлгідегі тұрақты әскер мен теңіз флоты, орта және жоғарғы оқу орындары, өндіріс орындары ашылып, Египет қайтадан дами бастады. Мұхаммед Әли 1820 – 1830 жылы Арабияны, Суданды, Палестинаны, Сирияны, Крит аралын, Кіші Азияның бір бөлігін түріктерден тартып алды. Бұл соғыста оны Ресей, Англия, Франция мемлекеттері қолдады. Бірақ 1821 – 1829 жылы болған грек көтерілісін басуға түрік сұлтанына көмектескені үшін аталған мемлекеттер Мұхаммед Әлидің теңіз флотын талқандап, әскерін Грекиядан шығаруға мәжбүр етті. Кейіннен ол Батыстың көмегі арқасында түрік сұлтанымен соғысты әрі қарай жалғастырды. Жеңіліске ұшырап, 1840 жылы Суданнан басқа жерлердің бәрінен айырылды. Елдің әскери күштері қысқартылды, шетел саудагерлеріне жеңілдіктер беріліп, Батыс елдері Египетке үстемдік жүргізе бастады. Оның ұрпақтары 1952 жылдың 23 шілдесінде болған әскери төңкеріске дейін билік басында отырды.

Сілтемелер

• Арабия
• Еуропа
• Түркия
• Египет

Сыртқы сілтемелер

Мұхаммед Әли Клэй

Пайдаланған әдебиет

1. Қазақ энциклопедиясы, 6 том.