Іле ауданы: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

Content deleted Content added
Өңдеу түйіні жоқ
25-жол:
}}
'''Іле Ауданы'''– [[Алматы облысы|Алматы обл-ның]] оңт-нде орналасқан әкімш.-аум. бөлігі. 1928 ж. құрылған. Жерінің аум. 7,8 мың км2. Тұрғыны 137,0 мың адам (2006). Аудандағы 33 елді мекен 4 кенттік, 8 ауылдық округтерге біріктірілген. Аудан орт. – [[Өтеген батыр]] кенті. Аудан жерін Іле ойысының батысындағы көтеріңкі келген [[Қараой үстірті]] мен Іле Алатауының тауалды жазығы алып жатыр. Солт-батысында төбелі-жонды [[Сарықұм]] және [[Қаскелең]] өз-нің сол жағалауын бойлай Мойынқұм құмы орналасқан. Жер қойнауынан құрылысқа қажет Николаев қиыршық тас пен құм кен орны және [[Покровка]] жер асты (ыстық) су көзі барланған. Климаты тым континенттік, қысы біршама жұмсақ, жазы ыстық, қуаң. Қаңтар айындағы ауаның жылдық орташа темп-расы –9 – 13С, шілденікі 22 – 26С. Жауын-шашынның жылдық орташа мөлш. 200 – 350 мм. Аудан жерінен Іле, Қаскелең, [[Бесағаш]], [[Күрті]], Үлкен және Кіші Алматы өзендері ағып өтеді. Ең ірі көлі – [[Сорбұлақ]]. Одан басқа жалпы ұз. 53,8 км және жалпы ауд. 18,0 мың га жерді суаратын және суландыратын [[Байқан]], [[Николаев]], [[Жаңаарнасу]], [[Қызылту]], Оң жағалық Күрті каналы, [[Сорбұлақ]] су жүйелері мен жалпы сыйымд. 36,2 млн. м3 болатын “Приютское”, “Ащыбұлақ”, “Алматы”, К-1, К-2, К-3 атты тоғандар мен әуіттер, [[Қапшағай]] бөгені орналасқан. Ауданның солт. өңірінде құмды, құмды-сұр топырақ, үстіртті жерінің топырағы шамалы карбонатты сұр, сортаңды-сұр топырақ, тауалды жазығында бозғылт сұр, сортаңды қоңыр топырақ, Іле аңғары және өзен бойларында шалғынды сұр, бозғылт сұр топырақ қалыптасқан. Солт. өңірдің құмды төбелері мен үстіртті жерлерінде эфемерлі-боз жусанды, еркекшөпті-боз жусанды, Күрті өз. мен Қапшағай бөгені аралығында теріскен, еркекшөп, Күртінің орта ағысының оң жағалауында бұта аралас селеулі-жусанды дала қалыптасқан. Ауданның оңт., оңт.-батысында шөлейт даланың эфемерлі-боз жусанды өсімдіктері өседі. Өзен-көл жағалауының шалғынды сұр топырағында сарсазан, қарақаңбақ, қамыс, құрақ өскен. Ауданның орталық бөлігінде жусан, жүзгін, ши аралас өсімдіктер қалыптасқан. [[Қасқыр]], [[түлкі]], [[қарсақ]], [[ақбөкен]], [[қоян]], [[қырғауыл]], [[жабайы шошқа]], [[сарышұнақ]], [[аламан тышқаны]], [[ондатра]], т.б. кездеседі.
Аудан тұрғындарының басым көпшілігі қазақтар (61,5%), сондай-ақ орыс, [[күрд]], [[неміс]], [[украин]], [[ұйғыр]], т.б. ұлт өкілдері тұрады. Халық аудан бойынша біркелкі қоныстанбаған. Тұрғындардың 83%-ы ауданның оңт. бөлігіне шоғырланған. Қала тұрғындары аудан халқының 40%-ға жуығын құрайды. Халықтың орналасу тығызд. 1 км2-ге шаққанда 17,4 адамнан келеді. Ірі елді мекендері: [[Өтеген батыр]] (19,4 мың адам), [[Боралдай]] (20,2), [[Жетіген]] (14,2), [[Байсерке]] (10,0), [[Первомайский]] (7,8), [[Түймебаев]] (5,9), [[Междуреченск]] (5,3), [[Жәпек батыр]] (5,2), [[Ақши]] (5,6), [[Чапаев]] (5,4), т.б. Аудандарда 1997 жылға дейін етті-сүтті мал, биязы жүнді қой, жылқы, шошқа, құс, астық, қант қызылшасы, көкөніс, бақша, жүзім-жеміс, балық аулауға маманданған 2 ұжымшар, 7 кеңшар, 1 мал бордақылау бірлестігі, 1 құс фабрикасы, 1 құс зауыты болды. 1997 жылдан олардың барлығы жекешелендіріліп, 6 АҚ-ға, ЖШС-ке, 1,2 мыңға жуық шаруа қожалықтарына біріктірілді. Ауданда 17 ірі өнеркәсіптік кәсіпорын бар, олар: темір-бетон өндіретін “Ремстройтехника” АҚ (Первомайский кентінде), қағаз-картон өнімдерін жасайтын “Іле қағаз-картон комбинаты” АҚ (Боралдай кентінде), “[[Алкан Пекинджиг Қазақстан]]” ЖШС-і (Өтеген батыр кенті), “Алматы қанты” АҚ, сүт өнімдерін өндіретін “Райымбек Агро” ЖШС-і (Өтеген батыр кенті), темекі өнімдерін өндіретін “[[Филипп Моррис]]” пен [[Галлахер Қазақстан]]” ЖШС-тері (Өтеген батыр кенті), темір-бетон шпалдары, құс еті мен құс шұжығын өндіретін “Бент” АҚ-ы (Первомайский кенті), “Стекольный комбинат САФ” АҚ-ы (Первомайский кенті) және жүзім шарабын өндіретін “Ақжол” ЖШС-і (Түймебаев а.), сонымен бірге Өтеген батыр кентінде ЖЭО-3 (бұр. Алматы ГРЭС-і) орналасқан. Ауданда 2006 ж. басында 38,7 мың ірі қара, 102,0 мың қой, 3,9 мың жылқы, 0,86 мың түйе, 32,3 мың шошқа, 1,65 млн. құс болды. А. ш-на жарамды жердің жалпы аум. 592,0 мың га, оның ішінде: жыртылатын жер 76,4 мың га, жайылымы 511,8 мың га, шабындығы 1,0 мың га. Ауданда жалпы білім беретін 40 мектеп, 2 колледж, 13 кітапхана, 2 мәдениет үйі бар. Емдеу-сауықтыру мекемелерінен 14 аурухана мен емхана, 28 фельдш.-акушерлік пункт тұрғындарға қызмет көрсетеді. Аудан аумағымен Алматы – Астана, Алматы – Өскемен автомоб. және т. ж. өтеді. Аудан өңірінен Өтеген батыр (1699 – 1773), Т.Бокин (1890 – 1918), т.б. тарихи тұлғалар шыққан. Аудан аумағында б.з.б. 4 – 3 ғ-лардағы бейіттер (Боралдай а-на таяу), ерте көшпелілер кезеңіндегі “Жалғызқорған” (Көкқайнар а. маңында), Первомайский кентінің жанында 1937 – 38 ж. жазықсыз қуғын-сүргін құрбандары атылған “Қандысай” сайы, т.б. 26 тарихи-мәдени және археол. ескерткіштер бар. “[[Іле таңы (газет)|Іле таңы]]” атты апталық газеті шығып тұрады (1.1.1970 жылдан).<ref>Қазақ Энциклопедиясы, 9 том</ref>
 
==Пайдаланылған cілтемелер==
«https://kk.wikipedia.org/wiki/Іле_ауданы» бетінен алынған