|
'''Биохимия''', биологиялық [[химия]] — тірі организмдердің химиялық құрамын, ондағы биохимиялық қосылыстардың синтезделіну жолдарын, заңдылықтары мен қасиеттерін, молекулалық құрамын, клеткалардың биологиялық, биохимиялық және физиологиялық қызметін зерттейтін ғылым. Организмдегі биохим. процестер үш түрлі бағытта зерттеледі: статикалық Биохимия—[[Биохимия]]— организмнің химиялық құрамын анықтайды; динамикалық Биохимия — организмдегі биохимиялық қосылыстардың бір түрден екінші түрге айналу жолдарын зерттейді; функционалдық Биохимия — [[тіршілік]] әрекетіне арқау болатын химиялық құрылымдарды, процестерді зерттейді. Организмдердегі қоректік заттарды сіңіруінен ([[анаболизм]]) бастап, олардың толық ыдырауына ([[катаболизм]]) дейінгі биохимиялық реакциялардың барлығы — бүкіл тірі организмдердің басты және тұрақты белгісі — зат алмасуға негізделген. Сондықтан да организмдегі зат алмасу, яғни [[метаболизм]] процестерін терең зерттеу Биохимияның негізгі міндеттерінің бірі. Биохимия биологиялық, химиялық, медициналық ғылымдарымен тығыз байланыста дамиды. Ол жеке ғылым ретінде 19 ғасырдың аяқ кезінде қалыптасты. 20 ғасырдың басында Биохимия адам Биохимиясы (оған медициналық Биохимия да кіреді), өсімдіктер Биохимиясы, жануарлар Биохимиясы, микроорганизмдер Биохимиясы болып бөлінді. Биохимиялық зерттеулер Қазақстанда 20 ғасырдың 30-жылдары Алматы зоотехникалық-малдәрігерлік институтында (қазіргі [[Аграрлық университет]]) және қазіргі [[Қазақ мемлекеттік медициналық университеті|Қазақ мемлекеттік медициналық университетінде]] Биохимия кафедралары ашылғаннан кейін басталды. Қазіргі кезде Биохимия саласындағы жүйелі зерттеулермен “Биоген” жабық акциондық қоғамы, [[Микробиология және вирусология институты]], [[Онкология және радиология ғылыми-зерттеулер институты]], [[Гигиена және эпидемиология ғылыми-зерттеулер орталығы]], Ұлттық академиялық аграрлық зерттеу орталығының институттары, медициналық, ауыл шаруашылығы оқу орындары айналысады. Өсімдік белогы және оның биохимиялық қасиеттері ашылып, бидай, т.б. бағалы тағамдық дақылдардың құрамындағы белок мөлшерін молайту жолдары анықталды ([[Дарқанбаев|Т. Дарқанбаев]], т.б.), дәрілік-техникалық, илік өсімдіктердегі қосалқы заттар Биохимиясы ([[Қылышев| Л.Қылышев]],[[Қонаева| Р.Қонаева]]) зерттелді. Өсімдік химиясы қалыптасып, дәрілік, тағамдық, хош иісті заттар, арнайы препараттар алынды ([[Горяев|М.И. Горяев]], [[Шомбалов|Т.Шомбалов]], т.б.). Витаминдер Биохимиясы, бұғақ ауруы мен қан ұю әсерінен туатын биохимиялық өзгерістер зерттелді (Б.И. Ильин-Какуев). Гистохимия мәселелері, [[миоглобин]], [[гемоглобин]] белоктары, тотығу-тотықсыздану процестеріне қатысатын ферменттер Биохимиясы ([[Қайыпова|З. Қайыпова]], [[Өтешев|А. Өтешев]], т.б.), Қазақстанның[[Қазақстан]]ның [[Шөл|шөл]]-шөлейтті[[шөлейт]]ті жерлері мен таулы өңірінде өсетін өсімдіктер Биохимиясы ([[Жатқанбаев|Ж. Жатқанбаев]], т.б.) зерттелді. [[Микроорганизмдер]] мен [[вирустар]] Биохимиясы дамытылды ([[Жұматов|Х. Жұматов]], [[Исаева|Е. Исаева]]). [[Гипоксия]] (оттегі жетіспеуі) кезінде адамға қажетті [[белок]], май, көмірсулар, витамин мөлшерлері анықталды ([[Алдашев|А. Алдашев]]). [[Қой]] организміндегі биохимиялық өзгерістер, төл организміндегі зат алмасу процесі зерттелді ([[Ташмұхаметов|Ө.Ташмұхаметов]], [[Сәрсенов|Ә. Сәрсенов]], [[Ертаев|Е. Ертаев]], [[Қарабалин|Б. Қарабалин]]), малда сүт шығару механизмі ашылды (ТәшеновҚ. Тәшенов). Сиыр мен бие сүтіндегі белоктар, липидтер зерттеліп, осының нәтижесінде төлдің тіршілікке бейімділігін арттыру шаралары белгіленді ([[Сейітов|З. Сейітов]], [[Жұмашев|Ж. Жұмашев]]). Аусыл, сарып, эхинококкоз, ценуроз патогенезіне биохимиялық тұрғыдан сипаттама берілді ([[Красов|В.М. Красов]], [[Омаров|Т. Омаров]], т.б.). Эукариоттық клеткаларда кездесетін клеткалық бөлшектердің жаңа класы — ақпараттық рибонуклеин қышқылы ([[аРНҚ]]) ашылды ([[Айтхожин|М. Айтхожин]]). Биохимия саласындағы зерттеулерді негізінен [[Молекулалық биология және биохимия ғылыми-зерттеулер институты]] үйлестіріп отырады.
==Пайдаланылған әдебиет</span>==
|
