Кесірткелер: Нұсқалар арасындағы айырмашылық
Content deleted Content added
ш Removing Link FA template (handled by wikidata) |
ш «Қабыршақтылар» деген санатты қосты (HotCat құралының көмегімен) |
||
1-жол:
[[Сурет:AAB004 Uromastyx hardwickii 763.JPG|right|thumb|right|200px| Кесіртке]]
'''Кесіртке''' (Saurіa) – [[қабыршақтылар]]дың бір отряд тармағы.
'''КЕСІРТКЕ'''(Saurіa) – [[қабыршақтылар]]дың бір отряд тармағы. Қазба қалдықтары [[триас]] кезеңінен сақталған, жыландардың арғы тегі болып саналады. Кесіртке [[Жер]] шарының суық аймақтарынан басқа жерінің бәріне дерлік таралған. Бұлардың қазіргі кезде 20 тұқымдасқа, 350 туысқа бірігетін 4000-нан астам түрі бар.▼
[[Қазақстан]]да 6 тұқымдасы ([[жармасқы]], [[ешкіемер]], кесел, [[Ұршықсап кесірткелер|Ұршықсап]], [[жабысқақ кесіртке|жабысқақ]], [[кәдімгі кесіртке]]), 13 туысы, 30 түрі кең таралған. Кәдімгі кесіртке тұқымдасының республикамызда 2 туысы бар:▼
▲
▲[[Қазақстан]]да 6 тұқымдасы ([[жармасқы]], [[ешкіемер]], [[Кеселдер|кесел]], [[Ұршықсап кесірткелер|Ұршықсап]], [[жабысқақ кесіртке|жабысқақ]], [[кәдімгі кесіртке]]), 13 туысы, 30 түрі кең таралған. Кәдімгі кесіртке тұқымдасының республикамызда 2 туысы бар:
# кесіртке (Lacerta), оған тән белгі – құрсағындағы қабыршақтар ұзынынан қатарласа орналасқан. Танау тесігінің қалқаны жоғары көтерілмеген. Маңдай қалқанында ұзын, терең ойысы болмайды;
# кесірт (Eremіas), олардың құрсақ қабыршағы қиғаш қатпарласып орналасқан. Танау тесігі жоғары көтеріңкі келеді, маңдай қалқанында ұзынша ойысы болады.
Бұлардың Қазақстанда 11 түрі кездеседі. Мысалы, [[секіргіш кесіртке]] (Lacerta agіlіs, тұрқы 12 см-дей) республиканың солтүстік бөлігінде, [[Сауыр жоталары|Сауыр]], [[Жетісу Алатауы|Жетісу]] (Жоңғар) Алатауы, [[Тарбағатай жотасы|Тарбағатай]], [[Күнгей
Кесірткелердің көптеген түрі жерде жүреді, ағашқа, бұтаға өрмелей алады, құмға батып кететін түрлері де бар (бат-бат кесіртке). [[Галапагос игуанасы]] мұхит жиегіне жақын жердегі суда кездеседі. Денесі жалпақ, қысқа не ұзынша келеді. Денесінің тұрқы 3,5 см-ден 4 м-ге (қ. Кесел) жетеді. Тері қабыршағының пішіні, құрылысы, үлкендігі әркелкі, оның түрлік жіктелімге бөлгенде үлкен мәні бар. Аяғы кейбір түрінде өте жақсы жетілген, кейбіреуінде [[редукция]]ға ұшыраған (тек қалдығы қалған). Тісі бірқырлы кейде көпқырлы болады. Тілінің құрылысы да әр түрлі. Мысалы, жармасқы мен ешкіемерде – жалпақ, қалың етті; кеселде – ұзын, ұшы екіге айрылған; [[хамелеон]]да – өте ұзын, түп жағына қарай жуандайды. Көздерінің қабағы қозғалмалы, ойнақшып тұрады. Қауіп төнгенде көбі құйрығын үзіп тастап қашады, бірақ көп кешікпей жаңадан құйрық пайда болып бұрынғы қалпына келеді. [[Сарлан]], аяғы болмағандықтан, кесірткеден гөрі жыланға көбірек ұқсайды.
Line 17 ⟶ 20:
== Көбеюі ==
Жұп [[копулятивті органдар]] (жыныстық мүшелер) болады. Кесірткелердің көпшілігі жұмыртқалайды, кейбіреуі жұмыртқадан тірі туу немесе тірілей туу арқылы көбейеді. Кесіртке жұмыртқалаған бойда баласының жұмыртқаны жарып шығуы жұмыртқадан тірі туу деп аталады
== Қоректенуі ==
Кесірткелердің арасында жемін күндіз де, түнде де аулайтын түрлері бар. Түрлі жәндіктер мен олардың дернәсілдерімен, [[өрмекшілер]], [[моллюскілер]], [[Құрт|құрттармен]], ұсақ кемірушілермен, құстар және олардың жұмыртқасымен, бақа, жыландармен, аздаған түрі өсімдіктің жұмсақ бөліктерімен, жемісімен және тұқымымен қоректенеді.<ref>Қ.Қайым,Б.Муханов,Р.Сәтімбекұлы,М.Шаймарданқызы, "Жануартану"(1998), 167 б., ISBN 5-625-03599-7</ref>
== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}
[[Санат:Кесірткелер
[[Санат:Қабыршақтылар]]
| |||