Артур Шопенгауэр: Нұсқалар арасындағы айырмашылық
Content deleted Content added
ш →Шығармашылығы: уикилендіру |
ш уикилендіру |
||
1-жол:
'''Шопенгауэр Артур''' (22.2. 1788, [[Гданьск]] – 21.9.1860, [[Майндағы Франкфурт]]) – [[неміс]] [[философ]]ы, [[Идеализм|идеалистік]] бағыттың өкілі. Негізгі шығармасы “Ерік және түсінік ретіндегі әлем”. Шопенгауэр [[диалектика]] мен тарихилыққа, әсіресе, [[Гегель]]дің панлогизміне қарсы шығып, [[Иммануил Кант|И.Кантқа]] бет бұрып, кантшылдықты [[платонизм]]мен және [[волюнтаризм]]мен ұштастырды. Шопенгауэр [[философия]]сының негізгі арқауы, жан-жақты бастама принципі – ерік. Ол үшін ерік – абсолютті бастама, бүкіл дүниедегі бар заттар мен құбылыстардың түп-тамыры, қайнар көзі мен түп негізі. Шопенгауэр шынайы философия материалистердің іліміндегі [[объект]]іден немесе идеалистердің іліміндегі [[субъект]]іден басталмайды, сананың алғашқы сатысы түсініктен басталуға тиіс дейді. Шопенгауэр ілімінде “дәйекті негіз заңы” объектінің формасы болады және ол болмыс заңы (кеңістік пен уақыт), себептілік заңы (материалдық дүние), [[логика]]нынң негіз заңы (ғылыми таным) және [[мотивация]] заңы (адамның әрекетке ынталануы) болып төрт түрде көрініс табады. Шопенгауэр философиясы өз заманында ескерілмей тек [[20 ғ.|20 ғасырдың]] орта кезінде таралып, [[иррационализм]]нің дамуына әсер етті.
== Шопенгауэр нақылдары ==
Шопенгауэрден көптеген дана сөздер қалған, соның бірнешеуі:
{{Дәйексөз|"
2. Кішпейілдік - қабілеті шақты адам үшін адалдық; қабілеті асып-тасыған адам үшін жасандылық.
▲{{Дәйексөз|Ақымақтар қалай уақыттың тез өткізуді ойлайды, ақымақтар қалай уақытты тез пайдалануды ойлайды.}}
3. Өте дөрекілік танытқан адам бейне өзінің бүкіл шапанын шешіп тастап, алдымызда тыр-жалаңаш тұрғандай күй кешеді.
4. Топас-тоғышар байып кетсе адамдық қасиеті одан сайын кемиді.
5. Байлық теңіз суы секілді, ішкен сайын шөлдейсің. Атақ-даңық та сондай нәрсе.
6. Адамның адамға жамандығында басқа себеп жоқ, бәрі де қара ниет, жаман ойдан туады және барлық тіршілік арасында тек адам ғана себепсіз жамандық жасайтын, ерекше болмыс.
7. Өмірдің шолақ және тым қысқа екенін танып жету үшін өмірдің ұзақ сапар жолын басып өтесің.
8. Тіршілік қашанда бір түрлі тіл арқылы бізге мәлім ақиқатты ұсынады. Егер біз оны басқаша қабылдасақ, онда біздің өмір сүруіміз қауіпке ұшырайды.
9. Өмір енді бір мағынада шыраққа ұқсайды: оған жақындаған сайын оны көру қиын. Өмір сұлулығын танығымыз келсе алысырақ тұрып күзетейік.
10. Адамның бет келбеті оның аузына қарағанда әлдеқайда көп шындықты айтады. Маңыздысы, ауыз адамның идеясын айтса, бет пішіні оның идеясының мән-мағынасын айтады.
11. Күнделік өмірде кездесетін мағынасыз дөрекілік пен зіл тұншығыс және нәпсінің қайталанбалы ажырғысы адамды көркемөнер мен философияға талпындырады.
12. Өмірдің қас жауы - қайғы мен зерігу.
13. Жеке адам иен аралдағы Робинзон Крузо секілді дәрменсіз. Тек басқалармен бірлескенде ғана үлкен істерді тындыра алады.
14. Қартайғандағы ең зор бақыт - өзінің бүкіл жастық жігерін ұлы іске арнағанын еске алу.
15. Кітапты тым көп оқыған сайын мида қалатын нәрселер азаяды. Кітапты ойланбай оқи беру миды шимай-шатпақ жазылған қара тақтаға айналдыру деген сөз.
16. Тек кітаптан алатын білім болады, ол бейне жасанды аяққа, балауыз мұрынға, жапсырған теріге ұқсайды. Ал, дербес ой жүгірту арқылы алған білім біздің табиғи екі аяғымыз секілді, тек сол ғана шындап өзіміздікі.
17. Адам қашанда жаратылыс көрсеткен тәжірибе үлгісі бойынша өмір сүреді.
18. Адамның ақымақтығы өз денсаулығына әлдебір сыртқы нәрселерді айырбастап алуы.
19. Бір адамның өз әзірлігі қанша толық болса, басқаларға жалынуы сонша азаяды, айналасына арқа сүйемейді, әлдекімге тәуелді болмайды. Сондықтан парасаты асқан адам ешқашан жұртқа ұнамайды.
20. Адам жалғыздықта ғана өзіне қайтады, жан дүниесіндегі бар байлығы өзіне ашылады. Ондайда, әдемі киіміне қарамастан тоғышардың бейшара көңілі өксік атады, ал есіл адамдар иен қағырда жүрсе де құлазуға ұшырамайды.
21. Ақыл кейде ерікті жетелегендей көрінеді, бірақ ол бәрібір қожайынның барғысы келген жеріне жол бастаушы ғана бола алады. Ерік дегеніміз көзі өткір ақсақты арқалап алып жол басатын құдіретті де, қуатты соқырға ұқсайды.
22. Нәпсі аңсары дегеніміз нәсілге (түрге) пайдалы құндылықты өз жеке басына да пайдалы деп есептейтін алдамшы сезім. Нәсілдік мақсат орындалғанда елес құштарлық сейіледі де, жеке өзінің нәсілге алданғанын сезіп құлазиды. Нәсілдік әрекет, мысалы ұрықтандыру орындалғанда босау мен әлсіреу пайда болады, көп санды жәндіктер дереу өледі.
23. Барша халық, бүкіл әлем көзіне әрқашан елес, сағым секілді көрінбесе, ондай адамда философияға қабілеті жоқ.
24. Дүниедегі роза гүлдерінің бәрінде тікен бар. Егер қолыңды жаралаудан қорықсаң, роза гүлінің хош иісін иіскей алмайсың.
25. Тіршілік дегеніміз аңсар. Аңсар қанағаттанбаса қайғы-мұң туылады. Аңсар қанағаттанса зерігу-жалығу туылады. Өмір қайғы мен зерігудің арасында тынымсыз тербелген маятникке ұқсайды. Шаттық дегеніміз қайғыдан зерігуге, не зерігуден қайғыға ауысып бара жатқандағы уақыттық қасқағым сәт қана.
26. Жаман кітап - рухани идеямызды бүлдіретін улы дәрі.
27. Айнаға басқа адамның көзімен қарау мүмкін емес. Адамның өздік санасы ондайда "анау тұрған басқа адам емес, менің Менім" дегенді күбірлеуден жалықпайды.
28. Біздің денеміздегі кейбір мүшелер миымыздан да ақылды.
29. Ұсақ адамдар ұлылардың кемшілігі мен қателігіне қуанады.
30. Парасаттылар өз өмірінен лаззат алады, бос уақытын дұрыс игереді. Ақымақтар бос қалуға төзбейді. Бос уақыт оларды зеріктіреді. Сондықтан олар пайдасыз ойынмен көңіл аулап, уақыттық рахатқа салынады.
31. Адам істеуге тиістіні істей алады, бірақ қажетсінгенінің бәрін ала алмайды.
32. Егер әлдекімнің шын сөйлегеніне күдіктенсең, онда өтірік болса да оған сенген қалып таныт. Ондайда ол одан сайын өзіне сеніп, жүректі түрде тіпті де зор өтірік айтып, өз бетпердесін (маска) өзі ашатын болады.
33. Кітап оқу басқалардың миымен ат жарыстыру; ойланып-толғану өз атыңмен өзің зымырау.
34. Күту жалқаулардың сылтауы, жалқаулықтың жасырынбақ ойнауы.
35. Өмір алғашқы 40 жылда бізді оқулықпен оқытады, сосын кейінгі 30 жылда соған түсініктеме берумен болады.
36. Ойлау мен сөйлеудің арасында біраз қашықтық бар.
37. Өмір сахнасындағы патша, уәзір, қолбасы, әскер, қызметші және басқалар сыртқы ерекшелік жағынан ғана бір-бірінен өзгеше, ал, түрлі образдардың мәні бірдей: жұрттың бәрі әлденені аңсаған және өз тағдырынан алаңдаған актер.
38. Баянды нәрсе байлық емес, адамдық қасиет.
39. Аузына сары су толған адамға есіл шарап та дәмсіз сезілетіні секілді мінезі жаман адам көңілді істі де көңілсіздікке айналдырады. Тіршіліктің бақыты мен қайғысы басқа түскен істің бақ, не сор болғанынан емес, қайта біздің оған қалай бетпе-бет келуімізге, қалай сезінуімізге байланысты.
40. Кім болса да, кездескен адамыңның азаматтық құны мен адамдық құрметіне объективті баға берме. Оның сұрқия ерік-ниетіне де, алдамшы да, қисынсыз ақыл-көзқарасына да назар аударма: алдыңғысында сен оған өшігесің, кейінгісінде сен оны менсінбейтін боласың. Қайта сен оның кешірмесіне, жолыққан ісіне, қажетсінуіне, абыржуы мен қайғысына назар аудар.
41. Ақылды адамдардың жалғыздықты ұнататын себебі, олар ақымақтардың даңғаза тірлігінен қашады.
"}}
- делінеді.
<ref>«Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «[[Қазақ энциклопедиясы]]» Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9, IX том</ref>
| |||