Бразиялияның ауыл шаруашылығы

Қолайлы    табиғат    жағдайлары   тропиктік   және   субтропиктік   зонада  ауыл    шаруашылық    жерлердің   басым   болуы    жылына    2 – 4  рет  өнім  жинауға   мүмкіндік    береді. Қазіргі    таңда   аймақтың   1/3 –і  ауыл   шаруашылық   жерлері   болса,   11% – өңделетін  жер. Ауыл  шаруашылық   жерлерінің     көлемін   ұлғайту  Бразилия   мен   Анд   елдерінде   иүмкіндік  бар. Бірақ   бұл   тропикалық   ормандар    мен  саванналарды  немесе  шөлді  аумақтарды    игерумен   байланысты.

Шөлейт және шөлді жерлерді игеру басты проблемелардың бірі, өйткені олар көбінесе халық қоныстанған аудандарда орналасады. Тынық мұхиттық жағалауда мұндай жерлер сумен жақсы қамтамасыз етілген жағдайда табиғи өнімі жоғары болады. Қазір Перудің барлық өңделетіен жерлерінің ½ – і, Мексиканың 25% , Чилидің 23%, Эквадордың 16% жері суарылады. Суармалы егіншілік үшін су ресурстарын алу өте қиын.Сол себепті көп қаржыны қажет етеді. ауыл шаруашылық

Латын Америкасы елдерінің ауыл шруашылығы агрокапиталистік қатынастардың қарқынды дамуы жүріп жатқанымен де отарлауға дейінгі қатынастардың таңбасы әлі де бар. Мұнда феодализмнің қалдықтары барлық жерде бар: издольщина, батрактық, батрактардың еңбек ақысын өніммен төлеу т.с.с Аз қоныстанған аудандарда латифундия жерлерін экстенсивті мал шаруашылығы, тығыз қоныстанған жерлерде қол еңбегіне негізделген плантациялық шаруашылық дамыған. Латифундия өнімдері әдетте сыртқы саудаға шығады.

Жерді үйлестірудің қатты айырмашылықтары тек ірі көлемді елдерге ғана тән емес. Орталық Америка мен Кариб бассейнінің елдері шаруашылықтың көлемінің орташа мөлшері көп болмағанымен айырмашылығы айтарлықтай.

Балық елдегі көлемді жерлер түгелдей дерлік шетел капиталына тәуелді. Мексикадағы аграрлық реформаға сәйкес шет ел капиталистеріне шектеу қойылса да, барлық латифундиялар солардың қолында. Шетелдік мал шаруашылық, плантациялық , орман компаниялары әдетте ірі капиталистік кәсіпорындар.

Ауыл шаруашылығынан тыс салаларға шетелдік капиталының ағылуы елді — мекендер мен ауылдық жерлерде тауар — ақша қатынастарының нығаюына алып келді. Ендігі жерде бұл елдер ауыл шаруашылық өнімдерінің ірі экспорттаушысы ретіндегі рөлінен айырылып, азық — түлік өнімдері мен ауыл шаруашылық шикізатының сырттан әкелінуіне тәуелді.

Аргентина мен Уругвайда көне капиталистік қатынастар дамыған елдер өзінің ауқымды жер ресурстарымен дүние жүзілік нарықтың тікелей ықпалымен дамыған болатын. Енді капиталистік кәсіпкерлік өзіндік сипатқа ие болып « көшпелі аренда » дами бастады. Жеке меншік жері жоқ кәсіпкерлер уақытша жалға алынған латифундиялардың егінін өз машиналарамен егіп, жинап береді. Мұндай аренда экстенсивті өсімдік шаруашылығына негізделген, капитал салымына байланысты емес және жұмыс күшін аз уақыиқа қажет етеді.

Мексикада өсімдік шаруашылығы суармалы жерлерде өтеді, ал « көшпелі аренда » жергілікті ұсақ кәсіпкерлерге тиімсіз. Мұндағы кәсіпкерлер АҚШ саудасына бағытталған интенсивті шаруашылықты жүргізеді және жұмыс күшінің көп ірі арзан түрін пайдаланады.

70 жылдардағы Чили, Перу, Панама мен Перудегі аграрлық реформаларындағы қайта құрулар елдегі латифундизмге шек қойып капитализмге жол ашты. Венесуэла, Колумбия, Эквадордағы аграрлық реформалар айтарлықтай нәтижеге әкелді.

Өсімдік шаруашылығы аймақтағы ауыл шаруашылығының жетекші салаларының бірі, Аргентина мен Уругвайдан басқа елдерде басым. Жалпы алғанда өсімдік шаруашылығының 3 әлеуметтік — экономикалық түрін ажыратуға болады: тұтыну — ұсақ тауарлы, дәстүрлі плантациялық, капиталистік.

Тұтынушылық — ұсақ тауарлы өсімдік шаруашылығы барлық жерде дерлік тараған. Оның базасы минифундизм ұсақ жер телімдері латифундизмнің ажырамас бөлігі. Мұндай шаруашылықтың басты мақсаты – кішкее жер аумағынан отбасының көп күшін жұмсау арқылы сол аймаққы тән азық — түлік өнімдерін көп мөлшерде алу, болмаса базарда басқа өнімдерге алмастыру. Басты дақылдар : жүгері — барлық жерлерде, тропиктік жазықтарда — маниока мен банандар, таулы үстірттерде картоп, қара асбұршақ. Ірі тауарлы өнеркәсіпті ішкі және сыртқы саудаға шығаратын елдер жоқ, кәсіпкерлер өнімді және бәсекеге қабілетті өсімдіктерді өндіруді жөн көреді.

Тропиктік Латын Америкасында дәстүрлі плантациялық өсімдік шаруашылығы құлдық кезеңнен қазіргіге дейін айтарлықтай өзгеріске ұшырады. Латифундист — плантоторлар мен шетелдік компаниялар еңбек ету аясын кеңейтуде, машина, химялық тыңайтқыштар пайдаланып жаңа сұрыптарды енгізуде т.с.с. Өсімдіктерді таңдау дүние жүзілік нарыққа тәуелді және тұрақытылығымен ерекшеленеді.

Жалпа плантациялық мәдени өсімдіктер қаржыны аз қажет ететіндігі мен көп жұмысты талап етімен ерекшеленеді. Ең маңыздылары — қант құрағы, кофе, какао, банан, мақта. Осы өсімдіктер Латын Америкасындағы өсімдік шаруашылығының мамандануын анықтайды және аймаұтағы ауыл шаруашылық өнімдер экспортының 2/3 — сін алады. Алайда бұл өнімдерінің дүние жүзілік нарықтағы бәсекелестіктің артуымен плантациялық шаруашылықтың артта қалуымен оның үлесі азаюда.

Қант құрағы — кең таралған өсімдік. Оны қантты қант қызылшасынан алатын Чили мен Уругвайдан басқа жерлерде түгелдей дерлік өсіреді. Дүние жүзіндегі және аймақтағы қант құрағының ірі өндірушісі — Бразилия ( 1995 ж 30млн.т ). Куба өндіріс бойынша екінші орында. Мексикада қант құрағының өнімдері өз қажеттіліктерін өтеуге кетеді. Экспорттаушы елдер: Ямайка, Доминикан Республикасы, Гайана ( өндірілетін қанттың 75-95%) және Орталық Америка елдері.

Кофе — тропиктік Американың барлық елдерінде өсіріледі. Бұл дақыл өтопыраққа тым төзімсіз және жылу мен ауытқуына тез бұзылады. Дүние жүзілік нарықта Колумбия таулы қыратында және Орталық Американың кофе сорттары жоғары бағаланады. Әлемде кофе өндіруден жетекші ел Бразилияның кофе плантацияларына ауыстырылуы соңғы жиырма жылдың ішінде екі рет қатты үсіктерге душар етті. Бұл елдегі өндірістті азайтып дүние жүзілік кофе нарығына әсер етті. Енді кофе плантациялары Минас — Жерайс штатына ауыстырлды.

Какао — аймақтың 16 елінде өсіріледі және олардың барлығы бұл өнімді сыртқа шығаруға талпынуда. Алайда тек үш ел ғана ірі көлемде шығарады. Бразилия ( аймақтағы экспорттың 2/3 ), Доминикан республикасы , Эквадор.

Аймақта банандардың ондаған сұрыбын өндіреді. Ұнды сорттары кедейлердің тамағы. Десерттік банандардың кейбір сорттарын тасымалға төзімді ірі плантацияларда өсіріледі. Дүние жүзіндегі ірі экспорттаушы елдер — Эквадор ( 1 орын ), Коста — Рика (2 орын ), олардың үлесіне аймақтағы өндірістің ½ тиеді. Экспорттың 30% — ын Гондурас, Колумбия, Панама және 12 ел береді.

Мақтаның бірнеше сортын, соның ішінде көпжылдық ағаш тектес және жіңішке талшықты түрлерін Америкада баяғыдан өсіріледі. Мақта шаруашылығымен 17 ел айналысады, 11 ел экспортқа шығарады. Алайда Бразилия мен Аргентина ( 1985 — 1995 ж өнімнің ½ — ін береді ) капитализмнің дамуы мақта плантацияларыдың саны күрт төмендейді. Бұған дейін бұл плантациялар тегін жұмыс кұштерімен қамтамасыз етілген болатын. Сыртқа шы,арылатын өнімдер бәсекеге қабылетсіз болып қалды. Аймақтағы мақтаны дүние жүзілік нарыққа экспорттайтын елдер — Парагвай , Мексика, Аргентина мен Бразилия 70% — ға дейін береді.

Дәнді – дақыл өсіру ауыл шаруашылығының басқа да салалары сияқты шет ел инвестициясының ықпалы басым елдерде өсіріледі. Бірақ ішкі тұтынушы – саудада пайдаланылады. Капиталистік өндірістің басты бөліктері — бидай мен күріш. Тек Аргентина ғана сыртқы саудаға бидайды ірі көлемде және жүгері мен қарақұмықты шығарады. Бразилия, Мексика, Аргентинада соя өсіру тез қарқын алуда.

Ірі қалалардың маңында көкөніс, жеміс — жидек, гүл өсіретін арнайы шаруашылықтар ұйымдасытырылған. Мексика, Гватемала АҚШ – қа томат, пияз, құлпынай, ананас, қарбыз шығарады. Колумбия мен Эквадор орхидея мен басқа гүлдер шығарады.

    Мал    шаруашылығы    басты    экстенсивті     мал   шаруашылығына   бағытталған. Ірі  қара    санының    адам    басына   шаққанда    Аргентина  мен   Уругвайда    2-3   есе  көп.  Ірі   қараның    өнімділігінде  айырмашылықтар   көп.  Ең    жоғарғы   көрсеткіш   Аргентина   мен   Чилиде,  ал   төменгі    көрсеткіштер   Орталық   Америка, Доминикан    Республикасында. Гаитиде   етті   тұтыну  шамасы    бойынша  жан  басына  шаққанда   тым  аз.  Бірақ     дәл   осы   елдер   ірі   қараның  етін   экспортын  ең   көп   шығаратын   елдер. Абсолюттік   қатынаста    аймақтағы    сиыр   еті  өнеркәсібінің   2/3 – сі   Аргентина  мен   Уругвайдың   үлесінде.  Мұнда   сүтті    мал    шаруашылығы,  етті – жүнді   қой    шаруашылығы    жақсы  дамыған.  Соңғы   кездері  бұл   көп   мөлшерде   экспортқа  шығарады. Бразилия   мен   Мексика   шошқаның   саны  бойынша  белгілі. Құс  шаруашылығы   барлық    жерде    дамыған.  Перу, Боливия, Экавадордың   таулы   аудандарында  лама   мен    альпак   өсіріледі. Жылқы    шаруашылығы   да   маңызды. Мексика    дүние    жүзінде   екінші   орында  болса, Бразилия    үшінші   орында.

Қорытынды

Қазіргі таңда аймақтың 1/3 –і ауыл шаруашылық жерлері болса, 11% – өңделетін жер. Жалпы алғанда өсімдік шаруашылығының 3 әлеуметтік — экономикалық түрін ажыратуға болады: тұтыну — ұсақ тауарлы, дәстүрлі плантациялық, капиталистік.

Ірі қараның өнімділігінде айырмашылықтар көп. Ең жоғарғы көрсеткіш Аргентина мен Чилиде, ал төменгі көрсеткіштер Орталық Америка, Доминикан Республикасында. Гаитиде етті тұтыну шамасы бойынша жан басына шаққанда тым аз. Ірі экспорттаушы елдер: қант — Куба, Бразилия, Колумбия; кофе – Бразилия мен Колумбия ; банан — Орталық Америка елдері, Бразилия ,Эквадор; дәнді – дақылдар мен ет — Аргентина мен Уругвай.