Қараңғы материя: Нұсқалар арасындағы айырмашылық
Content deleted Content added
ш →Бақылау ақпараттары: уикилендіру |
ш →Бақылау ақпараттары: уикилендіру |
||
7-жол:
== Бақылау ақпараттары ==
[[Сурет:Fermi Observations of Dwarf Galaxies Provide New Insights on Dark Matter.ogv|thumb|left|250px|олар көрінетін затты байқады - жұлдызды, газды, тозаңды, бірақ олардың неге солай екенін түсіндіре алмады. Ферманың бақылауы (Fermi Observations) бойынша Ергежейлі галактикалар құбылысы күңгірт материяның өмір сүретінін дәлелдейді]]
[[Сурет:CL0024%2B17.jpg|thumb|right|300px|Күңгірт материя тіке байқалмайды. Гравитациялық мөлдірлік әсері негізінде, [[галактика]] кластеріндегі (CL0024 + 17) қараңғы материя сақинасын аңғаруға болады және ол көк түсте бейнеленген.]]▼
Күңгірт заттың «жарық» (барионды) нәрсемен әрекеттесетіні белгілі, тым болмағанда гравитациялық күйде және барионнан тығыздығы бірнеше есе үлкен, орташа космологиялық тығыздықты құрайды. Заттар гравитациялық күңгірт материя тесігіне енеді. Күңгірт материя жарықпен қатынасқа түспейтін болса да, жарық күңгір заттар бар жақтан шығарылады. Бұл гравитациялық тұрақсыздықтың тамаша қасиеті күңгір материя санын, күйін және рентгендік сәуледен радиодиапазонға дейінгі бақылау ақпаратын күңгір материяға үлестіруге көмектеседі.
13-жол:
Астрофизиктердің айтуынша, ең алғаш пайда болғаны үлкендігі ұқсамайтын Күңгірт материя шоғырлары екен. Бұл көрінбейтін Күңгірт материя шоғырлары қарапайым анық материяларды өзіне сіміру арқылы жұлдыздық жүйелер қалыптастырыпты. Дегенмен қалыптасқан жұлдыздық жүйелердің үлкен кішкенелігі ұқсамайды, кейі үлкен, кейі кішкене, сондай-ақ олар жүздеген миллион жыл бойында жылына мыңдаған тұрақты жұлдызды қалыптастырыпты. Әсіресе жұлдыздардың жарылып, жаңа жұлдыздарға ұйысуында осынау Күңгірт материяның рөлі айырықша болса керек.
▲[[Сурет:CL0024%2B17.jpg|thumb|right|300px|Күңгірт материя тіке байқалмайды. Гравитациялық мөлдірлік әсері негізінде, [[галактика]] кластеріндегі (CL0024 + 17) қараңғы материя сақинасын аңғаруға болады және ол көк түсте бейнеленген.]]
Зерттеулерге қарағанда, жұлдыздық жүйенің қалыптасуы ол негіз еткен Күңгірт материя шоғырының үлкен-кішілігіне байланысты көрінеді. Егер Күңгірт материя шоғыры өте үлкен болса, онда сутегі үйлесімді біріге алмай, алаулаған тұрақты жұлдыз күйіне келе алмайтын көрінеді. Сонымен сутегі ыдырап, түрліше деңгейдегі шағын жұлдыздық жүйеге бөлінетін көрінеді. (Тұмандықтар бәлкім осылай қалыптасқан болса керек.) Егер Күңгірт материя шоғыры тым кішкентай болса, онда сутегі өте тығыз бірігетін көрінеді. Мұндай жағдайда жұлдыздық жүйенің қалыптасуы тездеп, одан бөлінген жоғары энергия басқа сутегілердіңде қосылуына кедергі болатын көрінеді. Мұндай жұлдыздық күйлердің тұрақтылығы уақыттық болады екен.
| |||