Маңғыстау түбегі: Нұсқалар арасындағы айырмашылық
Content deleted Content added
Өңдеу түйіні жоқ |
ш clean up, replaced: темп-расы → температурасы using AWB |
||
1-жол:
[[File:Маңғыстау облысының шолу картасы.png|thumb|300px|Маңғыстау түбегі]]
'''Маңғыстау түбегі''' - [[Каспий теңізі]]нің солтүстік-шығысында орналасқан. Солтүстік-батысында енсіз, шағын [[Түпқараған түбегі]]нен оңтүстік-шығысында [[Үстірт]]ке дейін, солтүстігінде [[Каспий маңы ойпаты]]нан оңтүстігінде [[Қарабұғаз шығанағы]]на дейін 390 км-ге созылып жатыр. Енді жері 160 км-ге жетеді. Маңғыстау түбегіне [[Бозащы түбегі]] де қосылады. 20 ғ-дың 30-жылдары [[Каспий теңізі]] деңгейінің төмендеуіне байланысты [[Өлі қолтық]], [[Қайдақ]] шығанақтары тартылып, түбек Каспий ойпатымен тұтасып кетті. Маңғыстау түбегі биік үстірттен және аласа таулардан тұрады. Солтүстік-батысын Маңғыстау таулары қамтиды. Таулы бөлігі [[пермь]] мен [[триас]]тың [[әктас]] және [[конгломерат]] қабаттары кезектесіп отыратын құмтас пен тақтатастардан түзілген. Ең биік жері — [[Бесшоқы тауы]] (556 м). Түбектің көп жерін Маңғыстау үстірті алып жатыр. Күнгей шетінде [[Кендірліқиясай]] үстірті орналасқан. Климаты өте құрғақ. Жылдық жауын-шашынның орташа мөлшері 100 — 150 мм. Ауаның орташа
Ол батысында енсіздеу [[Түпқараған түбегі]]нен басталады, шығысқа қарай бірте-бірте кеңейе отырып, бойлық бағытта 225 км-ге созылады. Түбектің орталық бөлігінде солтүстік-батыстан оңтүстік-шығысқа қарай 200 км-ге созылған [[Маңғыстау таулары|Маңғыстау тауы]] жатыр. Ені 30-60 км. Таудың орталық бөлігінде ендік бағытқа созылған Қаратау тауы орналасқан. Ол негізінен пермнің, триастың және юраның жер бетінде ашылған құмтастарынан, әктастарынан және тақтатастарынан құралған. Жербедер ерекшелігі жағынан Маңғыстау Қаратауы қатпарлы-лықсымалы аридтік-денудациялық аласа тауларға жатады. Бұйраттың биіктігі 300-400 м, оның ең биік нүктесі [[Бесшоқы тауы]]нда (556 м, Шығыс Қаратау жотасында). Беткейінің біразы ұзындығы бірнеше км-ге созылатын терең шатқалдармен (сайлармен) тілімделген. Батыс Қаратаудан солтүстікке және оңтүстікке қарай Солтүстік және Оңтүстік Ақтау деп аталатын екі бұйрат шығады. Олардың Қаратау беткейіндегі айдары мен тік жары ақшыл әктастардан құралған, сондықтан да бұл жоталар Ақтау деп аталады. Олар Қаратаудан көлденең ойыспен дараланған. Бұл таулардың абсолюттік биіктігі 322 м-ден аспайды. Екі жота да - кәдімгі куэст. Жоталарға әсем көріністі қалдықжондар мен биіктігі 40 м-ге жететін мүсінді жартастар және оларды тілгілеп өтетін шатқалдар тән. Тұрақты су жүйесі дамымаған. Ақтау тауында көптеген үңгірлер бар, ең ірілері Ақшұқыр мен Аралды кенттері маңында және [[Борлы]] (Меловой) мен [[Жыланды]] мүйістерінде орналасқан. Олар буырқанған теңіз толқынының әрекеті мен карст (шаймаапан) құбылыстарының салдарынан пайда болған. Маңғыстау тауының солтүстігінде ойпаңданған Бозащы түбегі орныққан. Бұл түбек Солтүстігінде Өлі Қолтық сорымен көмкерілген, шығысында Батыс Үстірт жондарынан Қайдақ шығанағымен дараланады. Түбектің орталығын мұнай кенорындары орналасқан ірі сор алып жатыр. Бұл жерлерге қандай да болмасын көліктің жету мүмкіндігі шектелген. Айдамалы жел соққанда сорға Каспий суы да жетіп қалып отырады.
| |||