Қозғалтқыш: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

Content deleted Content added
ш r2.7.1) (Боттың үстегені: en:Engine
Өңдеу түйіні жоқ
1-жол:
'''ҚОЗҒАЛТҚЫШҚозғалтқыш''', мотор (лат. motor – қозғалысқа келтіретін) – қандай да бір энергия түрін механикалық жұмысқа түрлендіретін күш-қуат машинасы. <br />
Энергия мех.механикалық жұмысқа Қ.қозғалтқыш тегіне (типіне) қарай қайталамалы-ілгерілемелі қозғалыстағы піспек (поршень), айналмалы қозғалыстағы [[ротор]] немесе [[реактивті қозғалыс]] тудыратын аппарат арқылы түрленеді. Оны жердегі, [[Су|судағы]], [[Аспан|аспандағы]], [[Ғарыш|ғарыштағы]] көлік құралын қозғалысқа келтіру, өндірістің әр саласындағы жұмыс машинасын, тұрмыс техникасын,тағыда т.б.басқа іске қосу үшін қолданады. <br />
Қ.Қозғалтқыш бірінші реттік (бастауыш) және екінші реттік (қостауыш) Қ. болып бөлінеді. Бірінші реттік Қ.қозғалтқыш ([[бу]], [[газ]], [[жел]] Қ-тарықозғалтқыштары) табиғи энергет.энергетикалық ресурстарды (отын, [[су]], [[жел]] энергиясын, ядр.ядролық энергияны) мех.механикалық энергияға тікелей түрлендіреді. Оған жылу Қ-ықозғалтқышы, бу Қ-ықозғалтқышы, газ Қ-ықозғалтқышы, жел Қ-ықозғалтқышы, гидравлик.гидравликалық Қ.қозғалтқыш, т.б.тағыда басқа жатады. Олардың ішінде отын немесе [[атом]] энергиясын мех.механикалық жұмысқа айналдыратын жылу Қ-ықозғалтқышы ең басты топты құрайды. <br />
Ал екінші реттік Қ.қозғалтқыш бірінші реттік Қ.қозғалтқыш көмегімен алынған энергияны түрлендіреді. Олардың қатарына эл.электрикалық Қ-тарқозғалтқыштар, пневматик. (сығылған ауаның қысымын пайдаланатын) Қ.қозғалтқыш, т.б.тағыда басқа жатады. Жинақталған мех.механикалық энергияны беретін құрылғылар да Қ.қозғалтқыш (инерциялық, серіппелі, гірлі механизмдер) қатарына кіреді. Атқаратын қызметіне қарай Қ-тықозғалтқышты орнықты, мобильді (көшпелі, жылжымалы) және көліктік Қ-тарқозғалтқыштар деп бөледі.<br />
Адамзат тарихындағы тұңғыш механикалық Қ.қозғалтқыш су дөңгелегі болды. Оны ертеде суландыру жүйесінде [[өзен]]-көлден су тартуға, кейін келе мануфактура өндірісінің [[күш]] құралы ретінде қолданды. <br />
[[Сурет:4StrokeEngine Ortho 3D Small.gif|thumb|right|225px|Жану қозғалтқышының төрт сатылы жұмыс циклы:<br />1. Интукция''(Жанармай толтырылады)''<br />2. Компрессия немесе сығылу<br />3. Жану ''(Жанармай жанады)''<br />4. Эмиссия ''(Сыртқа шығару)'']]
Жел Қ-ықозғалтқышы да ертеден белгілі болған. 18 ғ-дыңғасырдың орта шенінен өндірістің машиналы технологияға көше бастауына байланысты жергілікті қуат көзі – [[су|суға]], [[Жел|желге]], т.б.тағыда басқа тәуелді бола бермейтін Қ.қозғалтқыш жасау қажеттігі туды. Осы кезде отын энергиясымен қазанда бу өндіріп, онымен жұмыс істейтін бірінші жылу Қ-ықозғалтқышы – бу машинасы жасалды. <br />
19 ғ-дыңғасырдың 2-жартысында жылу Қ-ыныңқозғалтқышының бу турбинасы және іштен жанатын қозғалтқыш (ІЖҚ) атты жаңа екі типі өмірге келді. Бу турбинасында бу энергиясын біліктің айналысына түрлендіру үшін бу машинасындағыдай кривошипті-шатунды (айналшақты-бұлғақты) механизмнің қажеті болмады. Бұл Қ.қозғалтқыш тарихындағы ірі тех.техникалық жетістік еді. ІЖҚ да арзан [[мұнай]] өніміне көшіп, бу өндіретін ауыр да қолапайсыз бу қазанынсыз жұмыс істейтін болды. 19 ғ-дыңғасырдың аяғында карбюраторда жанғыш қоспа дайындап, оны Қ-тыңқозғалтқыштың жану камерасында эл.электро білтемен тұтататын ІЖҚ емес, сорған суық ауаны цилиндрде піспекпен қатты қысып қыздырып, оған сұйық отын бүркіп жағатын жаңа жылу Қ-ықозғалтқышы (қ. Дизель) жасалынды. <br />
Нәтижесінде ІЖҚ-тың п. ә. коэфф.коэффиценті өсті, үнемділігі артты, құралымы қарапайым да ықшам түрге келді. Бүгінгі күні көлік құралы түгелдей дерлік ІЖҚ-пен жарақталады. Жылу Қ-ықозғалтқышы сияқты осы кезеңде гидравлик. Қ.қозғалтқыш, оның кең тараған түрі – гидравликалық турбина (гидротурбина) құралымы да ұдайы жетілдірілумен болды. Соның арқасында негізгі гидротурбинадан тұратын аса қуатты (600 МВт-қа дейін) гидроэнергет. агрегаттар жасалып, ірі-ірі су электр стансалары салына бастады. <br />
19 ғ-дыңғасырдың аяғы және 20 ғ-дыңғасырдың басында эл.электро энергиясын мех.механикалық жұмысқа түрлендіргіш машина – электрлік Қ.қозғалтқыш (электр моторы), оның тұрақты токпен, айнымалы токпен жұмыс істейтін нұсқаларының пайда болуы және іс жүзінде қолданылуы өнеркәсіптің энергет.энергетикалық базасын күрт дамытуға мүмкіндік берді. Сондай-ақ, қуаты Вт-тың шағын бөлігінен ондаған МВт-қа жететін синхронды эл.электро Қ.қозғалтқыш пен асинхронды эл.электро Қ.қозғалтқыш тіршіліктің барлық дерлік саласында кең қолданыс табуда. 20 ғ-дыңғасырдың 1-жартысында жылу Қ-ыныңқозғалтқышының жаңа түрлері – газ турбиналық қозғалтқыш, реактивті қозғалтқыш, ядр.ядролық Қ.қозғалтқыш (қ.қозғалтқыш Ядролық күш қондырғысы) жасалды. Қазіргі таңда авиация Қ-ыныңқозғалтқышының көпшілігін газ турбиналық Қ.қозғалтқыш құрайды. Ол сонымен бірге локомотивте (газ турбиналық тасығыш), [[Автомобиль|автомобильде]] қолданылады.
==Пайдаланылған Әдебиеттер==
[[Санат:Техника]]
Қазақ Энциклопедиясы
 
{{stub}}
[[af:Motor]]
{{wikify}}
[[ar:محرك]]
[[Санат: Техника]]
[[az:محریک]]
[[be:Рухавік]]
[[be-x-old:Рухавік]]
[[bg:Двигател]]
[[bo:ཤེད་འཕྲུལ།]]
[[ca:Motor]]
[[cs:Motor]]
[[da:Motor]]
[[de:Motor]]
[[el:Κινητήρας]]
[[en:Engine]]
[[eo:Motoro]]
[[es:Motor]]
[[et:Mootor]]
[[eu:Motor]]
[[fa:موتور]]
[[fi:Moottori]]
[[fiu-vro:Moodor]]
[[fr:Moteur]]
[[gl:Motor (máquina)]]
[[he:מנוע]]
[[hi:इंजन]]
[[hr:Motor]]
[[hu:Motor]]
[[io:Motoro]]
[[it:Motore]]
[[ja:エンジン]]
[[jv:Motor]]
[[ka:ძრავა]]
[[ko:엔진]]
[[lmo:Mutur]]
[[ln:Motɛ́lɛ]]
[[lt:Variklis]]
[[lv:Dzinējs]]
[[ml:എൻജിൻ]]
[[ms:Enjin]]
[[my:အင်ဂျင်]]
[[nah:Tepozyōllōtl]]
[[nl:Motor]]
[[nn:Motor]]
[[no:Motor]]
[[pl:Silnik]]
[[pt:Motor]]
[[qu:Kuyuchina]]
[[ru:Двигатель]]
[[scn:Muturi (ticnoluggia)]]
[[si:එන්ජිම]]
[[simple:Engine]]
[[sk:Motor]]
[[sl:Motor]]
[[sr:Мотор]]
[[sv:Motor]]
[[sw:Injini]]
[[tr:Motor]]
[[uk:Двигун]]
[[ur:محرکیہ]]
[[xal:Көдлгүр]]
[[yi:מאטאר]]
[[zh:发动机]]
[[zh-yue:摩打]]
«https://kk.wikipedia.org/wiki/Қозғалтқыш» бетінен алынған