Уикипедия

Эсперанто: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

Тарихын шолу
← Ескірек өңдемеЖаңарақ өңдеме →
Content deleted Content added
VisualWikitext
безендіру, толықтыру
толықтыру
21-жол:
}}
 
'''Эсперанто''' ({{lang-eo|Esperanto}}''La Lingvo Internacia'') — [[варшава]]лық окулист Лазарь Маркович Заменгофтың қолынан [[1887 жыл]]ы шыққан әлемдегі ең кең таралған<ref name="үсэ">{{кітап|авторы=Григорьев В. П.|тақырыбы=Үлкен совет энциклопедиясы|бөлімі=Эсперанто|бөлім сілтемесі=http://bse.sci-lib.com/article127189.html}}</ref><ref>{{мақала|авторы=Олег Изюменко|тақырыбы=Эсперанто: универсальный язык для человечества|басылым=Computerra|жыл=2001|нөмірі=13 (390)}}</ref> [[Жасанды тілдер|жасанды тіл]]. 10 жыл бойы құрастырылған жасанды тіл бойынша алғаш жарияланған кітап ''Lingvo internacia. Antaŭparolo kaj plena lernolibro'' («Халықаралық тіл. Алғы сөз және оқулық») деп аталған. Заменгофтың лақап аты — Эсперанто («Үміттенуші») — аз уақытта жаңа тілдің атауына айналды.
 
Эсперанто қарапайымдылығымен және ықшамдығымен ерекшеленеді. Тілдің бұл қасиеттері [[волапюк]] деп аталатын басқа жасанды тілге үлкен қауіп төндірді. Бұл тілдің түбірлерін Заменгоф өзі ойдан шығарудың орнына, роман, герман және тіпті славян тілдерінің сөздік қорынан алған<ref>{{кітап|авторы=Булич С. К.|бөлімі =Всемирный или международный язык|бөлім сілтемесі=https://ru.wikisource.org/wiki/ЭСБЕ/Всемирный_или_международный_язык|тақырыбы=Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона}}</ref>.
 
Эсперантоның грамматикасы жеңіл болғанымен, бұл тілдің кей ерекшеліктері сынға ұшырады. Эсперантоның негізін өзгертуге мүмкіндік болмағандықтан, бұл тілді реформалау да мүмкін емес еді. Бұл жағдаймен келіспегендер эсперантоның негізінде жаңа жасанды тілдер құрастыра бастады. Оларды ''эсперантоидтар'' деп атайды. 1907 жылы эсперантоның негізінде [[идо]] тілінің пайда болуы эсперантошылардың арасына жік салды, олардың аз бөлігі идоға көшіп кетті. 1928 тап осындай жағдайға идо тілінің өзі душар болды — ''новиал'' деп аталатын «жақсартылған идо» пайда болды.
1905 жылдан бастап эсперантошылардың ең ірі халықаралық бірлестігі «Жалпыға ортақ эсперанто ассоциациясы» (Universala Esperanto-Asocio, UEA) аясында жыл сайын халықаралық конгресс өткізіліп тұрады.▼
 
▲1905 жылдан бастап эсперантошылардың ең ірі халықаралық бірлестігі «Жалпыға ортақ эсперанто ассоциациясы» (Universala Esperanto-Asocio, UEA) аясында жыл сайын халықаралық конгресс өткізіліп тұрады.
Эсперанто тілінде он шақты журнал, төлтума ғылыми жұмыстардың жинақтары мен әдеби шығармалар шығады. Эсперантоға [[Таурат және Інжіл|Библия]], Вергилийдің «Энеидасы», [[Уильям Шекспир]]дің «Гамлеті», [[Йоганн Волфганг фон Гете|Гете]]нің «Фаусты», [[Александр Сергеевич Пушкин|Александр Пушкин]]нің «Евгений Онегині», [[Владимир Владимирович Маяковский|Владимир Маяковскийдің]] «Во весь голос» поэмасы және т. б. көптеген әдеби шығармалар тәржімаланған<ref name="үсэ" />. ▼
 
▲Эсперанто тілінде он шақты журнал, төлтума ғылыми жұмыстардың жинақтары мен әдеби шығармалар шығады. Эсперантоға [[Таурат және Інжіл|Библия]], Вергилийдің «Энеидасы», [[Уильям Шекспир]]дің «Гамлеті», [[Йоганн ВолфгангВольфганг фон ГетеГёте|ГетеГёте]]нің «Фаусты», [[Александр Сергеевич Пушкин|Александр Пушкин]]нің «Евгений Онегині», [[Владимир Владимирович Маяковский|Владимир Маяковскийдің]] «Во весь голос» поэмасы және т. б. көптеген әдеби шығармалар тәржімаланған<ref name="үсэ" />. Библияның аудармасын ''(La Sankta Biblio)'' Людвиг Заменгофтың өзі жасаған, 1970 жылы Копенгагенде [[Құран]]ның аудармасы шықты ''(La Nobla Korano)''. Эсперантоға [[баһаи]] дінінің, жапондық оомото ілімінің, вон-буддизмнің қасиетті кітаптары тәржімаланған. {{CURRENTYEAR}} жылдың {{CURRENTDAY}} {{CURRENTMONTHNAME}}ына сәйкес [[Эсперанто Уикипедиясы|эсперанто тіліндегі Уикипедияда]] {{NUMBEROF|ARTICLES|eo|N}} мақала бар. Бұл Қазақша Уиикпедиядағы мақалалардың санынан асып түседі.
Эсперантода [[сөз табы]]на қатысты 11 вариантсыз қосымша бар: зат есім -о, сын есім -а, есімдік -е, тұйық рай -і жұрнақтары, т.б. (мыс., feliĉo - феличо – бақыт, feliĉa - фелича – бақытты). Эсперантодағы 28 әріп [[латын әліпбиі]]мен фонетикалық принцип бойынша жазылған. Сөз екпіні сөздің соңғы буынына түседі. XX ғасырдың басындағы эсперантошылар қозғалысы жасанды тілді халықаралық деңгейге көтерді.
 
''Ethnologue'' сайтының 1999 жылғы дерегі бойынша әлемде 2 млн жуық эсперанто тілін меңгерген адам бар екен, оның ішінде 200—2000 адамға эсперанто [[ана тілі]] болып табылады. Бұл деректер америкалық эсперантошы Сидни Кулберттің зерттеуіне негізделген, бірақ олардың қандай әдіспен анықталғаны белгісіз. Эсперантошылардың көбісі [[Еуропа одағы]]нда тұрады, эсперанто тіліне байланысты іс-шаралардың да көбісі Еуропада өткізіледі. Жалпыға ортақ эсперанто ассоциациясы (UEA) мүшелерінің көп бөлігі [[Бразилия]], [[Германия]], [[Франция]], [[Жапония]] және [[Америка Құрама Штаттары|АҚШ]] мемлекеттерінде өмір сүреді.
 
== Дереккөздер ==
«https://kk.wikipedia.org/wiki/Эсперанто» бетінен алынған