Эсперанто: Нұсқалар арасындағы айырмашылық
Content deleted Content added
ш безендіру Тег: тесттік өңдеме |
толықтыру, дереккөз |
||
21-жол:
}}
'''Эсперанто''' (''Esperanto'', {{Audio-nohelp|Eo-Esperanto.ogg|[espeˈranto]}}) — [[
Эсперанто әлемдегі ең кең таралған<ref name="үсэ">{{кітап|авторы=Григорьев В. П.|тақырыбы=Үлкен совет энциклопедиясы|бөлімі=Эсперанто|бөлім сілтемесі=http://bse.sci-lib.com/article127189.html}}</ref>, әрі ең көп жетістікке жеткен жасанды тіл<ref name="брит">{{кітап|тақырыбы=[[Британника энциклопедиясы|Encyclopædia Britannica]]|бөлімі=Esperanto|бөлім сілтемесі=http://www.britannica.com/topic/Esperanto|баспасы=Encyclopædia Britannica Inc.|жыл=2015}}</ref>. 10 жыл бойы құрастырылған жасанды тіл бойынша алғаш жарыққа шыққан кітап «Бірінші кітап» ''(Unua libro)'' деп аталады. «Бірінші кітаптың» жарияланған күні эсперантоның «туған күні» саналады.1905 жылы Заменгофтың ''Fundamento de Esperanto'' («Эсперанто негізі») еңбегі жарияланып, тілдің негізгі ережелері бекітілді.
Эсперанто қарапайымдылығымен және ықшамдығымен ерекшеленеді. Тілдің бұл қасиеттері [[волапюк]] деп аталатын басқа жасанды тілге үлкен қауіп төндірді.<ref>{{кітап|авторы=Булич С. К.|бөлімі =Всемирный или международный язык|бөлім сілтемесі=https://ru.wikisource.org/wiki/ЭСБЕ/Всемирный_или_международный_язык|тақырыбы=Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона}}</ref>. Эсперантоның грамматикасы жеңіл болғанымен, бұл тілдің кей ерекшеліктері сынға ұшырады. Эсперантоның негізін өзгертуге мүмкіндік болмағандықтан, бұл тілді реформалау да мүмкін емес еді. Бұл жағдаймен келіспегендер эсперантоның негізінде жаңа жасанды тілдер құрастыра бастады. Оларды ''эсперантоидтар'' деп атайды. 1907 жылы эсперантоның негізінде [[идо]] тілінің пайда болуы эсперантошылардың арасына жік салды, олардың аз бөлігі идоға көшіп кетті. 1928 тап осындай жағдайға идо тілінің өзі душар болды — ''новиал'' деп аталатын «жақсартылған идо» пайда болды.▼
▲Эсперанто қарапайымдылығымен және ықшамдығымен ерекшеленеді. Тілдің бұл қасиеттері [[волапюк]] деп аталатын басқа жасанды тілге үлкен қауіп төндірді.<ref>{{кітап|авторы=Булич С. К.|бөлімі =Всемирный или международный язык|бөлім сілтемесі=https://ru.wikisource.org/wiki/ЭСБЕ/Всемирный_или_международный_язык|тақырыбы=Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона}}</ref>. Эсперантоның грамматикасы жеңіл болғанымен, бұл тілдің кей ерекшеліктері сынға ұшырады. Эсперантоның негізін өзгертуге мүмкіндік болмағандықтан, бұл тілді реформалау да мүмкін емес еді. Бұл жағдаймен келіспегендер эсперантоның негізінде жаңа жасанды тілдер құрастыра бастады. Оларды ''эсперантоидтар'' деп атайды. 1907 жылы эсперантоның негізінде [[идо]] тілінің пайда болуы эсперантошылардың арасына жік салды, олардың
1908 жылы негізі қаланған эсперантошылардың ең ірі халықаралық бірлестігі Жалпыға ортақ эсперанто ассоциациясының (Universala Esperanto-Asocio, UEA) әлемнің 83 елінде мүшелері бар, эсперанто ұлттық қауымдастықтарының саны 50 жетті, эсперанто тілін қолданатын 22 халықаралық кәсіби қауымдастық бар. Жыл сайын Дүниежүзілік эсперанто конгрессі өткізіледі<ref name="брит"/>.
Эсперанто тілінде он шақты журнал, төлтума ғылыми жұмыстардың жинақтары мен әдеби шығармалар шығады. Эсперантоға [[Таурат және Інжіл|Библия]], Вергилийдің «Энеидасы», [[Уильям Шекспир]]дің «Гамлеті», [[Йоганн Вольфганг фон Гёте|Гёте]]нің «Фаусты», [[Александр Сергеевич Пушкин|Александр Пушкин]]нің «Евгений Онегині», [[Владимир Владимирович Маяковский|Владимир Маяковскийдің]] «Во весь голос» поэмасы және т. б. көптеген әдеби шығармалар тәржімаланған<ref name="үсэ" />. Библияның аудармасын ''(La Sankta Biblio)'' Людвиг Заменгофтың өзі жасаған, 1970 жылы Копенгагенде [[Құран]]ның аудармасы шықты ''(La Nobla Korano)''. Эсперантоға [[баһаи]] дінінің, жапондық оомото ілімінің, вон-буддизмнің қасиетті кітаптары тәржімаланған. {{CURRENTYEAR}} жылдың {{CURRENTDAY}} {{CURRENTMONTHNAME}}ына сәйкес [[Эсперанто Уикипедиясы|эсперанто тіліндегі Уикипедияда]] {{NUMBEROF|ARTICLES|eo|N}} мақала бар. Бұл Қазақша Уиикпедиядағы мақалалардың санынан асып түседі.
Эсперанто тіліне алғаш назар аударған қазақ
''Ethnologue'' сайтының 1999 жылғы дерегі бойынша әлемде 2 млн жуық эсперанто тілін меңгерген адам бар екен, оның ішінде 200—2000 адамға эсперанто [[ана тілі]] болып табылады. Бұл деректер америкалық эсперантошы Сидни Кулберттің зерттеуіне негізделген, бірақ олардың қандай әдіспен анықталғаны белгісіз. Эсперантошылардың көбісі [[Еуропа одағы]]нда тұрады, эсперанто тіліне байланысты іс-шаралардың да көбісі Еуропада өткізіледі. Жалпыға ортақ эсперанто ассоциациясы (UEA) мүшелерінің көп бөлігі [[Бразилия]], [[Германия]], [[Франция]], [[Жапония]] және [[Америка Құрама Штаттары|АҚШ]] мемлекеттерінде өмір сүреді.
| |||