Османлы сұлтандарының тізімі: Нұсқалар арасындағы айырмашылық
Content deleted Content added
commons: signature vectorized |
Өңдеу түйіні жоқ Тег: тесттік өңдеме |
||
1-жол:
[[File:Sultans of the Ottoman Dynasty.jpg|thumb|400 px|
'''Османлы сұлтандар''' немесе [[Османлы империясы|Ұлы Османлы
Османлылар ата-тегі [[оғыздар]]дың қайы [[тайпа]]сынан шығады. Бұл тайпа сол кездегі ([[13 ғасыр|XIII ғасыр]]) [[моңғол шапқыншылығы]]нан құтылып, [[Кіші Азия|Анадолы]] (түр. Anadolu) жеріне көшеді. Тайпаның басшылары осында әскер жинап жатқан [[Хорезмшах мемлекеті|хорезмшаһ]]
I Баязыт ([[1357]]-[[1403]]) небәрі 13 жыл ішінде мемлекеттің аумағын екі жарым есе ұлғайтты. Бұл оның шешім тез қабылдауы мен оның әскерінің шапшаң жылжуының әсері болар. Осыған байланысты ол «Шапшаң» (түр. Yıldırım) лақап атымен әйгілі. Шапшаң Сұлтан Баязыт (түр. Yıldırım Sultân Bayazıt) тек бір ғана шайқаста жеңілді, ол Анкара шайқасы. Бұл жеңіліс ел ішінде өзара соғысты туғызды. «Османлы сұлтанаралығы» заманында I Баязыттың ұлдары Иса, Мұса, Сүлеймен және Мехмет арасында соғыс болды. Сұлтанаралықтан Шаһзада Мехмет жеңімпаз болып шықты.
Меһмед II Жаулаушы ([[1432]]-[[1481]]) [[1453 жыл]]ы [[шығыс Рим империясы|Византия Империясының]] [[Елорда|астанасы]] [[Ыстамбұл|Константиние]] (осм. Konstantiniyye) [[қала]]сын жаулап алып, империяны толығымен жояды. Бұл оқиға Османлы Мемлекетін империяға айналдырды. Жаулаушы (түр. Fatih) Константиниемен ғана шектелмей, [[Еуропа]]ның басқа да жерлерін жаулауға кірісті. Бірақ оның жасы мен денсаулығы оның көптеген жоспарларына кедергі болды. [[1481 жыл]]ы ол Гебзе қаласында мерт болды. Фатиһ мешітінде жерленген.▼
I Мехмет ([[1387]]-[[1421]]) сұлтанаралықтан әбден әлсіреген мемлекетті қайта қалпына келтірді. Замандасдар бұл сұлтанды әділ, момын, бейбітшіл және білімді деп сипаттайды.
Селім I Айбарлы ([[1467]]-[[1520]]) [[1517 жыл]]ы [[Мысыр]]дағы [[мәмлүктер]]дің мемлекетін жояды. Сол жылы Айбарлы (түр. Yavuz) өзіне [[Халифа]] атағын алады. Енді бұл атақ келесі османлы сұлтандардың да атағы болады. Осылайша Османлы Мемлекеті «[[Халифат]]» атанады. Селім I өзінің бар-жоғы 8 жылдық ([[1512]]-[[1520]]) билік жүргізген заманында Курдистанды, Левантты, [[Мысыр]]ды, [[Медине]] мен [[Мекке]]ні және [[Алжир]]ды жаулап алды.▼
II Мұрат ([[1404]]-[[1451]]) өте қайратты билеуші болды. Оның тұсында османлылар өзінің ескі иеліктерін қайта қайтарды. Елде мешіттер салынды, өнер өрледі, ғылым дамыды және мәдениет өркендеді.
Сүлейман I Заңшығарушы ([[1494]]-[[1566]]) [[1526 жыл]]ы Мохач шайқасында 55-60 мыңдық әскерімен [[мажарлар]] мен чехтардың 38-41 мыңдық әскерін толығымен жеңеді. Соғыс барысында [[Австро-Венгрия|Аустрия-Мажарстан]] [[патша]]сы Лайош II батпаққа батып мерт болады. Соғыстың нәтижесінде османлылардың еуропадағы беделі арттырылды. Сүлейман I өзінің 42 жылдық ([[1520]]-[[1566]]) билік жіргізген заманында [[Босния және Герцеговина]]ны, Славонияны, [[Мажарстан]]ды, [[Молдова]]ны, [[Ирак]]ты, [[Бахрейн|Бахрейнді]], [[Ливия]]ны, [[Тунис]]ті жаулап алды. Сүлейман I-нің тұсында османлылардың билігі шарықтауының шыңына жетті. Ұлы Сұлтан [[7 қыркүйек]] [[1566 жыл]]ы Зигетвар шайқасында қаза табады. Бірнеше аптадан кейін оны Сүлеймание мешітінде жерлейді.▼
▲
Меһмед VI ([[1861]]-[[1926]]) [[1922 жыл]]ы тақтан безіп, Түркиядан біржолата кетеді. Осылайша Османлы Мемлекетінің тарихы аяқталады да, жаңа түріктердің тарихы басталады. [[1923 жыл]]дың [[29 қазан]]ында империяның басты ізбасары [[Түркия]] [[Республика]]сы жарияланады.▼
▲
▲
II Селимнің ([[1524]]-[[1574]]) тұсында османлылар [[Кипр аралы]] мен [[Арабия түбегі]]н толығымен жаулады.
III Мұрат ([[1546]]-[[1595]]) өз сұлтандығының басында [[Сефевидтер әулеті|сефеуилілерге]] қарсы жорыққа шығып, нәтижесінде [[1579 жыл]]ы [[Грузия]] мен [[Әзірбайжан]]ды, ал [[1580 жыл]]ы [[Каспий теңізі]]нің оңтүстік пен батыс жағалауын жаулап алды. [[1590 жыл]]ы Константиние келісімі бойынша Ұлы Османлы Мемлекетіне [[Тебриз]], Күнгей [[Кавказ]], Курдистан, Луристан және Хузестан қарады.
III Мехмет ([[1568]]-[[1603]]) [[1596 жыл]]ы [[Мажарстан]]ға жорық жасады. Хачова шайқасында 100-мыңдық османлы әскермен 90-мыңдық [[Габсбургтер әулеті|габсбург]] әскерін талқандады. Османлылар [[аустрия]]лық [[артиллерия]]ны жойып, Мажарстанның көптеген [[бекініс]]терін өзіне қаратты.
III Мехметтен кейін Ұлы Османлы Мемлекеті тоқырау кезенін бастан кешті. I Ахметтен VI Мехметке дейінгі сұлтандар елдің ыдырауын тоқтата алмады. Сұлтандардың көбі мемлекеттік істерге араласпай, өздерінің гаремдерінде көңіл көтеріп, араққа салынды. Нағыз билік көбінесе сұлтандардың садрағзамдары, күңдері мен әтектеріне тиесілі болды. Олар билік үшін тартыста бір-бірің аямай, қастық ойлап, сұлтандарға қарсы қойып, өлім жазасына кестіргізіп, билікке жетіп жүрді.
▲
== Османлы сұлтандарының тізімі ==
Line 21 ⟶ 35:
|-
! width="5%" | №
! width="20%" |
! width="80px" | Суреті
! width="15%" | Таққа
! width="15%" | Тақтан
! width="80px" | [[Тұғра]]
|-
| 1
|
| [[File:Osman Gazi2.jpg|100px|
| [[1299 жыл]]ы
| [[1326 жыл]]ы
Line 35 ⟶ 49:
|-
| 2
|
| [[File:Orhan Gazi.jpg|100px|
| [[1326 жыл]]ы
| [[1362 жыл]]ы
| [[File:Tughra of Orhan.JPG|80px|
|-
| 3
|
| [[File:Murat Hüdavendigar.jpg|100px|
| [[1362 жыл]]ы
| [[15 маусым]] [[1389 жыл]]ы
| [[File:Tughra of Murad I.svg|80px|
|-
| 4
|
| [[File:Yıldırım I. Bayezit.JPG|100px|
| [[15 маусым]] [[1389 жыл]]ы
| [[20 шілде]] [[1402 жыл]]ы
| [[File:Tughra of Bayezid I.JPG|80px|
|-
| 5
|
| [[File:Çelebi Mehmet.jpg|100px|
| [[5 шілде]] [[1413 жыл]]ы
| [[26 мамыр]] [[1421 жыл]]ы
| [[File:Tughra of Mehmed I.JPG|80px|
|-
| 6
|
| [[File:II. Murat.jpg|100px|
| [[25 маусым]] [[1421 жыл]]ы
| [[1444 жыл]]ы
| [[File:Tughra of Murad II.JPG|80px|
|-
| 7
|
| [[File:Fatih II. Mehmet.jpg|100px|
| [[1444 жыл]]ы
| [[1446 жыл]]ы
| [[File:Tughra of Mehmed II.JPG|80px|
|-
| —
|
| [[File:II. Murat.jpg|100px|
| [[1446 жыл]]ы
| [[3 ақпан]] [[1451 жыл]]ы
| [[File:Tughra of Murad II.JPG|80px|
|-
| —
|
| [[File:Fatih II. Mehmet.jpg|100px|
| [[3 ақпан]] [[1451 жыл]]ы
| [[3 мамыр]] [[1481 жыл]]ы
| [[File:Tughra of Mehmed II.JPG|80px|
|-
| 8
|
| [[File:Sultan II. Bayezit.JPG|100px|
| [[19 мамыр]] [[1481 жыл]]ы
| [[25 сәуір]] [[1512 жыл]]ы
| [[File:Tughra of Bayezid II.JPG|80px|
|-
| 9
|
| [[File:Yavuz Sultan I. Selim Han.jpg|100px|
| [[25 сәуір]] [[1512 жыл]]ы
| [[21 қыркүйек]] [[1520 жыл]]ы
| [[File:Tughra of Selim I.JPG|80px|
|-
| 10
|
| [[File:Kanuni.jpg|100px|
| [[30 қыркүйек]] [[1520 жыл]]ы
| [[7 қыркүйек]] [[1566 жыл]]ы
| [[File:Tughra of Suleiman I the Magnificent.svg|80px|
|-
| 11
|
| [[File:II. Selim Han.jpg|100px|
| [[29 қыркүйек]] [[1566 жыл]]ы
| [[21 желтоқсан]] [[1574 жыл]]ы
| [[File:Tughra of Selim II.JPG|80px|
|-
| 12
|
| [[File:III. Murat Han.jpg|100px|
| [[22 желтоқсан]] [[1574 жыл]]ы
| [[16 қаңтар]] [[1595 жыл]]ы
| [[File:Tughra of Murad III.JPG|80px|
|-
| 13
|
| [[File:Mehmed III.jpg|100px|
| [[27 қаңтар]] [[1595 жыл]]ы
| [[21 желтоқсан]] [[1603 жыл]]ы
| [[File:Tughra of Mehmed III.JPG|80px|
|-
| 14
|
| [[File:Sultan I. Ahmet.jpg|100px|
| [[21 желтоқсан]] [[1603 жыл]]ы
| [[22 қараша]] [[1617 жыл]]ы
| [[File:Tughra of Ahmed I.JPG|80px|
|-
| 15
|
| [[File:Mustafa 1.jpg|100px|
| [[22 қараша]] [[1617 жыл]]ы
| [[26 ақпан]] [[1618 жыл]]ы
| [[File:Tughra of Mustafa I.JPG|80px|
|-
| 16
|
| [[File:Genç Osman.JPG|100px|
| [[26 ақпан]] [[1618 жыл]]ы
| [[19 мамыр]] [[1622 жыл]]ы
| [[File:Tughra of Osman II.JPG|80px|
|-
| —
|
| [[File:Mustafa 1.jpg|100px|
| [[20 мамыр]] [[1622 жыл]]ы
| [[10 қыркүйек]] [[1623 жыл]]ы
| [[File:Tughra of Mustafa I.JPG|80px|
|-
| 17
|
| [[File:IV. Murat.jpg|100px|
| [[10 қыркүйек]] [[1623 жыл]]ы
| [[9 ақпан]] [[1640 жыл]]ы
| [[File:Tughra of Murad IV.svg|80px|
|-
| 18
|
| [[File:Ibrahim I.jpg|100px|
| [[9 ақпан]] [[1640 жыл]]ы
| [[8 тамыз]] [[1648 жыл]]ы
| [[File:Tughra of Ibrahim.JPG|80px|
|-
| 19
|
| [[File:4. Mehmet.jpg|100px|
| [[8 тамыз]] [[1648 жыл]]ы
| [[8 қараша]] [[1687 жыл]]ы
| [[File:Tughra of Mehmed IV.JPG|80px|
|-
| 20
|
| [[File:Süleyman II.jpg|100px|
| [[8 қараша]] [[1687 жыл]]ы
| [[22 маусым]] [[1691 жыл]]ы
| [[File:Tughra of Suleiman II.JPG|80px|
|-
| 21
|
| [[File:Ahmet II.jpg|100px|
| [[22 маусым]] [[1691 жыл]]ы
| [[6 ақпан]] [[1695 жыл]]ы
| [[File:Tughra of Ahmed II.JPG|80px|
|-
| 22
|
| [[File:II. Mustafa.jpg|100px|
| [[6 ақпан]] [[1695 жыл]]ы
| [[22 тамыз]] [[1703 жыл]]ы
| [[File:Tughra of Mustafa II.JPG|80px|
|-
| 23
|
| [[File:III. Ahmet.jpg|100px|
| [[22 тамыз]] [[1703 жыл]]ы
| [[2 қазан]] [[1730 жыл]]ы
| [[File:Tughra of Ahmed III.JPG|80px|
|-
| 24
|
| [[File:Mahmud1.jpg|100px|
| [[2 қазан]] [[1730 жыл]]ы
| [[13 желтоқсан]] [[1754 жыл]]ы
| [[File:Tughra of Mahmud I.JPG|80px|
|-
| 25
|
| [[File:OsmanIII.jpg|100px|
| [[13 желтоқсан]] [[1754 жыл]]ы
| [[30 қазан]] [[1757 жыл]]ы
| [[File:Tughra of Osman III.JPG|80px|
|-
| 26
|
| [[File:Mustafa3.jpg|100px|
| [[30 қазан]] [[1757 жыл]]ы
| [[21 қаңтар]] [[1774 жыл]]ы
| [[File:Tughra of Mustafa III.JPG|80px|
|-
| 27
|
| [[File:Abdulhamid I.jpg|100px|
| [[21 қаңтар]] [[1774 жыл]]ы
| [[7 сәуір]] [[1789 жыл]]ы
| [[File:Tughra of Abdülhamid I.JPG|80px|
|-
| 28
|
| [[File:III. Selim.jpg|100px|
| [[7 сәуір]] [[1789 жыл]]ы
| [[29 мамыр]] [[1807 жыл]]ы
| [[File:Tughra of Selim III.JPG|80px|
|-
| 29
|
| [[File:IV. Mustafa.jpg|100px|
| [[29 мамыр]] [[1807 жыл]]ы
| [[28 шілде]] [[1808 жыл]]ы
| [[File:Tughra of Mustafa IV.JPG|80px|
|-
| 30
|
|
| [[28 шілде]] [[1808 жыл]]ы
| [[1 шілде]] [[1839 жыл]]ы
| [[File:Tughra of Mahmud II.JPG|80px|
|-
| 31
|
| [[File:Sultan Abdülmecid - Google Art Project.jpg|100px|
| [[1 шілде]] [[1839 жыл]]ы
| [[25 маусым]] [[1861 жыл]]ы
| [[File:Tughra of Abdülmecid I.JPG|80px|
|-
| 32
|
| [[File:Abdul-aziz.jpg|100px|
| [[25 маусым]] [[1861 жыл]]ы
| [[30 мамыр]] [[1876 жыл]]ы
| [[File:Tughra of Abdülaziz.JPG|80px|
|-
| 33
|
| [[File:Portrait of Murad V.jpg|100px|
| [[30 мамыр]] [[1876 жыл]]ы
| [[31 тамыз]] [[1876 жыл]]ы
| [[File:Tughra of Murad V.JPG|80px|
|-
| 34
|
| [[File:Sultan Abdul Hamid II of the Ottoman Empire.jpg|100px|
| [[31 тамыз]] [[1876 жыл]]ы
| [[27 сәуір]] [[1909 жыл]]ы
| [[File:Tughra of Abdülhamid II.JPG|80px|
|-
| 35
|
| [[File:Sultan Mehmed V of the Ottoman Empire.jpg|100px|
| [[27 сәуір]] [[1909 жыл]]ы
| [[3 шілде]] [[1918 жыл]]ы
| [[File:Tughra of Mehmed V.JPG|80px|
|-
| 36
|
| [[File:Sultan Mehmed VI of the Ottoman Empire.jpg|100px|
| [[4 шілде]] [[1918 жыл]]ы
| [[1 қараша]] [[1922 жыл]]ы
| [[File:Tughra of Mehmed VI.JPG|80px|
|-
| —
|
| [[File:Portrait Caliph Abdulmecid II.jpg|100px|
| [[18 қараша]] [[1922 жыл]]ы
| [[3 мамыр]] [[1924 жыл]]ы
| |||