Тұздар (химия): Нұсқалар арасындағы айырмашылық
Content deleted Content added
Өңдеу түйіні жоқ |
Өңдеу түйіні жоқ |
||
1-жол:
'''Тұздар''' — [[химиялық қосылыстар]] класы; [[Қышқылдар|қышқыл]] [[молекула|молекулаларындағы]] [[сутек]] атомдарының орны толықтай немесе жартылай металл атомдары не ''ОН'' топтарына ауысқан қосылыстар; қалыпты жағдайда иондық құрылымдағы [[кристалл]] заттар.<ref>Химия: Жалпы білім беретін мектептің сыныбына арналған оқулық. Усманова М.Б., Сақариянова Қ.Н. –Алматы: Атамұра, 2009. - 216 бет. ISBN9965-34-887</ref>
Тұздар ерте заманнан белгілі. [[1812]] жылы [[Йёнс Якоб Берцелиус|Я.Берцелиус]] тұздардың [[электрхимия|электрхимиялық]] теориясын құрды. [[Электролиттік диссоциациялану теориясы]] шыққаннан кейін, тұздардың суда ерігенде металл атомдары катиондарын және қышқыл қалдығы аниондарын түзетін күрделі заттар екені анықталды. Мысалы, NaNO<sub>3</sub>Na+1+NO<sub>3</sub>1. <ref>"Қазақ Энциклопедиясы", 8 том</ref>
== Тұздардың формулаларын құру ==
Тұздарды бинарлы косылыстарға балап, [[металл]] мен [[қышқыл]] қалдықтарының валенттіліктерін олардың таңбаларының үстіне жазамыз да, валенттілік бойынша [[формула]] құру [[алгоритм]]ін пайдаланамыз.
Line 33 ⟶ 31:
Күшті қышқыл мен күшті негізден түзілген тұздардан [KCl, NaCl, Ca(NO<sub>3</sub>)<sub>2</sub>] басқасы гидролизденеді. Тұздар қышқылдармен, сілтілермен және өзара ион алмасу реакцияларына түседі, металдармен әрекеттеседі. Тұздарды алудың 10-нан аса жолы бар. Тұздар табиғатта кең таралған. Тұздар қатты ([[ас тұзы]]) және еріген күйінде көл, теңіз, мұхит суларында, өсімдіктер мен жануарлар организмінде кездеседі. Тамақ өнеркәсібінде, [[ауыл шаруашылығы|ауыл шаруашылығында]], [[медицина|медицинада]], [[металлургия]], [[шыны]], т.б. өнеркәсіп салаларында, тұрмыста кеңінен қолданылады.
== Тұздардың химиялық қасиеттері ==
Тұздар негізінен катты заттар, олардың суда ерігіштігі арнайы кестеде беріледі (химия кабинетінде ілініп тұрады) және ''«[[ерігіштік кестесі]]»'' деп аталады. Онда суда еритін заттар ''«е»'', аз еритіндері - ''«а.е»'', ерімейтіндері - ''«ем»'', суда тұрақсыздары сызықшаман (-) белгіленген. Тұздардың ішінде
[[нитраттар]] жақсы ериді, ал [[барий сульфаты]], [[кальций карбонаты]],
Line 50 ⟶ 48:
# Реакцияға алынған және түзілген тұз ерімтал болу керек, егер түзілген тұз ерімейтін болса, тұз металл бетін қаптап қалады да, реакция жүрмейді.
=== Тұздардың қышқылдармен әрекеттесуі ===
Сынауыққа мәрмөр түйірлерін салып, үстіне тұз қышқылын құйсақ, төмендегі реакция жүреді, нәтижесінде газ бөлінеді:
: СаС0<sub>3</sub>+2НСl=СаСl<sub>2</sub>+Н<sub>2</sub>С0<sub>3</sub>
Line 64 ⟶ 62:
: ''Реакцияға қатысқан қышқыл реакция нәтижесінде түзілетін қышқылдан күшті және тұрақты болу керек.''
=== Тұздардың өзара әрекеттесуі ===
Сынауыққа барий хлоридінің ерітіндісін құйып, оған натрий сульфатының ерітіндісін коссақ, ақ түсті тұнба пайда болады, ол мына реакцияның жүргендігінен:
: BaCl<sub>2</sub>+Na<sub>2</sub>S0<sub>4</sub>=BaS0<sub>4</sub>↓+2NaCl
Line 78 ⟶ 76:
|}
=== Тұздардың металдармен әрекеттесуі ===
▲Тәжірибе бойынша Мыс(2) хлоридінің көгілдір ерітіндісіне темір шегені батырса, біраз уақыт өткенде ерітіндінің түсі жасылданып, шегенің бетіне қызғылт сары мыс қонғаны байқалады. Белсендірек темір мысты тұзынан ығыстырып шығарады:
Әрбір
▲Fe+CuCl2=FeCl2+Cu
▲Әрбір металдың басқа металдарды оның тұздарынан ығыстырып шығаруы, металдардың кернеу қатарына тікелей байланысты.
▲металл+тұз=жаңа тұз+бос металл
▲Zn+Cu(NO3)2=Zn(NO3)2+C
== Тұздар гидролизі ==
Тұздардың гидролизі - тұздың құрамындағы [[иондар]]ы мен су [[молекулалар]]ының арасында жүретін, нәтижесінде әлсіз электролит молекуласы не иондары түзілетін реакциялар.<ref>Химия: Жалпы білім беретін мектептің 9-сыныбына арналған оқулық. Өңделген, толықтырған 2-бас. / Н. Нұрахметов, К. Сарманова, К. Жексембина, т.б. - Алматы: "Мектеп" баспасы, 2009. — 208 бет: суретті. ISBN 9965-36-702-7</ref>
Тұздар түзілу табиғатына қарай мынадай топқа бөлінеді:<br>
I. Күшті негіз бен күшті қышқылдан <big>KCl</big>, <big>K<sub>2</sub>S0<sub>4</sub></big>, <big>NaN0<sub>3</sub></big>, <big>NaCl</big>; <br>
ІІ. Күшті негіз бен әлсіз қышқылдан <big>Na<sub>2</sub>S</big>, <big>Na<sub>2</sub>C0<sub>3</sub></big>, <big>K<sub>2</sub>S0<sub>3</sub></big>, <big>Na<sub>3</sub>P0<sub>4</sub></big>; <br>
ІІІ. Әлсіз негіз бен күшті қышқылдан <big>Al<sub>2</sub>(S0<sub>4</sub>)3</big>, <big>FeS0<sub>4</sub></big>, <big>ZnCl<sub>2</sub></big>.
I.Натрий хлориді (<big>NaCl</big>) — <big>NaOH</big> күшті негіз (к.н.) және <big>HCl</big> күштіқышқыл (к.қ.) әрекеттескенде түзілетін тұз.<br>
<big>NaCl</big> <big>--> Na<sup>+</sup> + CI<sup>-</sup></big><br>
<big>НОН</big> <big>--> Н<sup>+</sup> + ОН<sup>-</sup></big><br>
[[Диссоциация]] нәтижесінде пайда болған әр аттас иондар электростатикалық күштердің әсерінен тартылады. Сонда түзілген [[электролиттер]] күшті болғандықтан (<big>NaOH</big>, <big>HCl</big>) құрамдас бөліктеріне толық диссоциацияланады, сондықтан су иондарының концентрациялары өзгермейді .<br>
[[Сурет:Perv.JPG|right|200px]]
Сондықтан күшті негіз бен күшті қышқылдан түзілген тұздар гидролизге ұшырамайды, оның ортасы бейтарап болады.
IІ.Натрий карбонаты <big>Na<sub>2</sub>CO<sub>3</sub></big> - <big>NaOH</big> күшті негіз (к.н.) бен әлсіз [[көмір]] (<big>Н<sub>2</sub>СО<sub>3</sub></big>) қышқылы (ө. к.) әрекеттескенде түзілген тұз.<br>
<big>Na<sub>2</sub>CO<sub>3</sub></big> <big>--> 2Na<sup>+</sup> + CO<sub>3</sub><sup>2-</sup></big><br>
<big>НОН --> Н<sup>+</sup> + OH<sup>-</sup></big><br>
[[Сурет:Poorformula.JPG|left|200px]]<br>
[[Сурет:For4.JPG|right|200px]]
Натрий карбонаты суда ерігенде түзілген <big>С0<sub>3</sub><sup>2-</sup></big> ионының сумен әрекеттесуі әлсіз электролит ионы <big>НСО<sub>3</sub><sup>-</sup></big> және <big>ОН</big> ионын береді. Олай болса орта негіздік, себебі түзілген натрий гидроксиді (<big>NaOH</big>) толық диссоциацияланады.
Күшті негіз бен әлсіз қышқылдың тұзы гидролизденгенде тұз құрамындағы қышқыл қалдық анионы су құрамынан сутек катионын қосып алып, ерітіндіге гидроксид ионы босап шығады, сондықтан орта негіздік (сілтілік) болады.<br>
[[Сурет:For3.JPG|right|150px]]
Гидролиздену реакциясының молекулалық теңдеуі: <big>Na<sub>2</sub>C0<sub>3</sub> + НОН = NaHC0<sub>3</sub> + NaOH</big>
IІI.Алюминий хлориді <big>АlСl<sub>3</sub> - Аl(ОН)<sub>3</sub></big> әлсіз негіз (ө.н.) бен <big>HCl</big> күшті кышқыл (к.қ.) әрекеттескенде түзілген тұз.<br>
<big>АlСl -><sub>3</sub> Аl<sup>3+</sup> + 3Cl<sup>-</sup> <br>
НОН -> Н<sup>+</sup> + ОН<sup>-</sup></big><br>
[[Сурет:For2.JPG|right|200px]]
<big>АlСl<sup>3</sup></big> ерігенде түзілген <big>Аl<sup>3+</sup></big> иондары судың <big>ОН<sup>-</sup></big> иондарымен бірігіп <big>(Аl0Н)<sup>2+</sup></big> ионын түзеді, сутек ионы ерітіндіде қалады, ал түзілген қышқыл иондалады.
Тұздардың гидролизге ұшырауы және олардың судағы ерітіндісіндегі ортасы тұздың құрамындағы иондардың қасиеттеріне тәуелді.
Гидролизге тек ерімтал тұздар ғана түседі, гидролиз қайтымды үдеріс.<br>
Бейтараптану реакциясы тек күшті қышқыл мен күшті негіздің әрекеттесу реакциясы, яғни осы жағдайда ғана <big>С(Н<sup>+</sup>) = С(ОН<sup>-</sup>)</big> орындалып, орта бейтарап болады.<ref>Химия: Усманова М. Б., Сақариянова Қ. Н. Жалпы білім беретін мектептің 9-сыныбына арналған оқулық, 2-басылымы, өңделген, толықтырылған. - Алматы: Атамұра, 2009. - 288 бет. ISBN 9965-34-929-0</ref>
==Галерея==
<gallery perrow=6>
Сурет:Hydrogenuhličitan draselný.JPG|[[Калий гидрокарбонаты]]
Сурет:Blutlaugensalz gr.jpg|[[Калий (III) Гексацианоферраты]]
Line 112 ⟶ 144:
== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}
[[Санат:Тұздар]]
| |||