Байғанин ауданы: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

'''Байғанин ауданы''' — [[Ақтөбе облысы]]ның [[оңтүстік-батыс]] бөлігіндегі әкімшілік аудан. Орталығы — Қарауылкелді. Солтүстік-батысында [[Ойыл ауданы|Ойыл]], солтүстігінде [[Темір ауданы|Темір]], солтүстік-шығысында [[Мұғалжар ауданы|Мұғалжар]], шығысында [[Шалқар ауданы]], оңтүстігінде [[Өзбекстан]]ның [[Қарақалпақстан]] республикасы, [[Маңғыстау облысы]]ның [[Бейнеу ауданы]], батысында [[Атырау облысы]]ның [[Жылыой ауданы|Жылыой]], [[Қызылқоға ауданы]]мен шектеседі. Жер аумағы 61,0 мың км².

Аудан 1928 жылы құрылды. Ол кезде аудан Табын деп аталып [[Адай уезі]]нің солтүстік-шығысындағы ірі бөлінісі еді. Кейін 1932 жылы Ақтөбе облысының әкімшілігіне еніп, 1940 жылы ауданға [[халық]] [[ақын]]ы Нұрпейіс Байғаниннің есімі берілді.

Бұл өлкеде қазаққа атақты жырау Ақтан ақын дүниеге келген. Халыққа белгілі тұлғалар: Түрікпенбай палуан, Көбен би, Таймас Ишан, Байтақ мақсым, Мыңбай батыр осы өлкенің қадірлі мақтанышы. Сондай ақ бұл өлкені би әрі болыс болған Мыңбай батыр басқарған.

Байғанин ауданының жері негізінен үстіртті (биіктігі 200—300 метр), [[оңтүстік]] Доңызтау [[тау]]ы және [[Шағырай үстірті|Шағырай үстірті]] алып жатыр. Ауданның солтүстігі оңтүстігімен салыстырғанда биіктеу болып келеді, мұнда адырлар жиі ұшырасады. Қарауылкелдінің батысындағы шоқының биіктігі 276 м., Аша елді мекенінен шығысқа қарай 12 км шамасында 299 метрлік биіктік сияқты шоқылар ауданның солтүстігі мен солтүстік-шығысында жиі ұшырасқанмен олардың абсолютті биіктігі көзге оғаш біліне қоймайды, себебі жалпы жер бедерінің өзі едәуір көтеріңкі болып келеді. Ауданның оңтүстік-шығысында аласа тау жоталары, адырлы қырқалар кездеседі, бұл төңірекке Шағырай жонының сілемдері кіріп жатыр (батыс бөлігі), оның батыс беткейінде Құтымның шоқысы (250 м), Зымыстан (206 м) шоқысы оқшаулау тұр. Ауданның оңтүстік бөлігінде шығыстан батысқа қарай Доңызтау таулары созылып жатыр, мұндағы шоқылардың биіктігі 209 метрден аспайды, алайда Каспий маңы жазығының шығыс бөлігіне кіретін бұл аймақта Доңызтау қыраттары әжептәуір биік болып көрінеді. Жем өзенінің оңтүстік-шығыс жақ өңіріндегі аласалау, адырлы қырқалар арасында бос тақырлар мен ойдым – ойдым құмайтты шағылдар бар. Бұл төңіректе Қантөрткүл (262м), Әлитау (354 м) шоқылары мен Шерғала жоны араларындағы жазықтар едәуір ауқымды алқапты алып жатыр.

[[Климат]]ы тым континенттік, қысы суық, жазы ыстық, құрғақ. Қаңтардың орташа температурасы –10°С, шілденің орташа температурасы 25°С. [[Жауын-шашын]]ның жылдық орташа мөлшер ауданның оңтүстігінде 150 мм, солтүстігінде 250 мм. Байғанин ауданы жерінің солтүстік бөлігі шөлейтті белдемге, ал оңтүстік бөлігі шөлді белдемге жатады.

Құстардан бұлдырық, тырна, торғайлар мекендейді, көктемде үйрек, қаз, шағаланың кейбір түрлері, жылқышы, қоңыр қаз, қараторғай келеді. Азайып бара жатқан құстардың бір түрі – дуадақ та кездеседі. Киіктер қысты (егер қыс жылы болса) ауданның оңтүстік шекарасына таяу жазықта өткізеді, сонымен қатар «Қызыл кітапқа» енген қарақұйрық та кездесіп қалады. Бұларды аулауға тыйым салынған.

[[Мал шаруашылығы]] ([[ірі қара]], [[қой]] мен [[ешкі]], [[жылқы]], [[түйе]]) және ішінара суармалы егіншілік (дәнді дақылдар, жемшөптік дақылдар, [[картоп]]) дамыған. Бұл өлкеде шөлге, аязға төзімді келетін жүйрік адай жылқыларымен ерекшеленеді.

Ауданның солтүстігінен [[Атырау — Қандыағаш темір жолы|Атырау — Қандыағаш темір жол]] және автомобиль жолы өтеді. Ауданда оқу-тәрбие, мәдени-ағарту, [[денсаулық]] сақтау мекемелері бар.<ref>«Қазақстан»: Ұлттық энцклопедияэнциклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «[[Қазақ энциклопедиясы]]» Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9, II том;</ref>