Үстірт қорығы: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

Content deleted Content added
Өңдеу түйіні жоқ
Тег: Mobile edit Mobile web edit
ш clean up, replaced: энцклопедия → энциклопедия using AWB
22-жол:
}}
 
'''Үстірт қорығы'''<ref name="source1">«Қазақстан»: Ұлттық энцклопедияэнциклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «[[Қазақ энциклопедиясы]]» Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9, IX том</ref> — [[Қазақстан]]ның оңтүстік-батысындағы табиғи кешенді қалпында сақтау мақсатымен [[1984]] жылы құрылған мемлекеттік [[шаруашылық]]. <br />
[[Маңғыстау облысы]]ңдағы [[Қарақия ауданы]] жерінің аумағы 223,3 мың га.
 
36-жол:
 
==Географиясы==
Үстірт мемлекеттік табиғи қорығы Маңғыстау облысының Қарақия ауданында 223,342 гектар аумақты алып жатыр. Өзінің құқықтық қорғау режиміне сәйкес, қорықтық және күзетілетін өңірлерге бөлінеді. Үстірт қорығы [[Қарақия ауданы]]ныңауданының шығыс бетінде, Батыс [[Үстірт]] жонының [[Қараған]] босаға, [[Көкесем]], [[Кендірлі]], [[Елшібек]] сияқты ұшпа шыңдары мен жарқабақты таулары және [[Қарынжарық]] құмымен [[Сақсорқа]] құмын жағалай орналасқан.Үстірт шыңдарының бедері алуан түрлі. Олар Кендірлі сорын үш жағынан қоршай жиектеп, тік құлама жарлы болып келеді.
 
Кендірлі сорын қоршаған таға пішіндес бірнеше ғажайып қыраттар ғасырлар бойы [[жел]], [[су]] [[эрозия]]сына ұшырап, қатты өзгерген. Сыртынан қарағанда, табиғаттың өзі салған керемет бір құрылысқа ұқсайды: мұнда пышақ кескендей тік, биіктігі 200 м-ден астам құлама жартастар, төбелері теп-тегіс не конус тәрізді мұнара сияқты төмпешіктер, ежелгі геологиялық дәуірлер куәсі — [[ақ]], [[көк]], [[қызыл]] қабаттардан тұратын, үстінде біздей қондырғылары бар ұлутас тәрізді “қамалдар” да жеткілікті. <br />
Сондай-ақ қорықта ерекше бір қақпалар, аса үлкен емес қос тесікті үңгірлер, диаметр 5 м-дей домалақ тастары бар алаңдар да көп. <br />
 
Бұрын теңіз түбі болған [[Үстірт]]ет ежелгі заман [[жануарлар]]ының қалдықтары (мысалы, мүйіз сауыт, сүйек, тіс, олардың іздері), алғашқы адамдар пайдаланған [[қару-жарақ]]тар табылған. Мұнда [[жануарлар]] мекендеген қоршаулар да кездеседі.
 
==Жануарлар және өсімдіктер әлемі==
Жер бедері мен топырағының әртүрлі болуына байланысты, қорықтың өсімдіктер дүниесі де сан алуан болып келеді. Қазіргі уақытта қорық аумағында өсімдіктің 336 түрі, [[сүтқоректілер]]дің 29 түрі, [[бауырымен жорғалаушылар]]дың 15 түрі, [[құстар]]дың 166 түрі, [[қос мекенділер]]дің 1 түрі кездеседі.Соның ішінде Қызыл Кітапқа енгендер: өсімдіктерден – [[бор рияңы]], [[кәдімгі жұмсақ жеміс]], [[хиуа сораңы]], [[майда қатыран]], [[берік сүттіген]]; құстардан – [[бүркіт]], [[жұртшы]], [[ителгі]], [[үкі]], [[жорға дуадақ]], [[лашын]], [[қарабауыр бұлдырық]], [[дала қыраны]], [[қарабай]], [[жылан жегіш қыран]], [[қарақұс]], [[қоқиқаз]], [[сұр тырна]], [[сақалтай]], [[қылаң қарабас шағала]], [[қылқұйрық бұлдырық]], [[жалбағай]], [[кішкене аққұтан]] ; бауырымен жорғалаушылардан – [[төрт жолақты қарашұбар жылан]]; сүтқоректілерден – [[арқар]], [[қарақұйрық]], [[қарақұлақ]], [[сабаншы]], [[итаю]], [[шұбар күзен]], [[шағыл мысығы]], [[ақбауыр жарқанат]].
==Тарихи-табиғи ескерткіштер==
Қорық аумағында табиғи – тарихи ескерткіштер көп кездеседі. Географиялық орналасуына, геологиялық құрылымына қарай ерекше жаратылған Қарамая тауы мен Көкесем шатқалдары – басқа еш жерде қайталанбайтын құбылыстар.