Яһудилік: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

'''Яһуди діні''' немесе '''Иудаизм''' немесе '''ЯһудилікЯһудилық''' ({{lang-ar|يهودية}}; {{lang-ru|Иудаизм}}; {{lang-he|יהדות}} "яаадут") - ежелгі [[дін]]дердің бірі. [[Еврей]]лер арасында таралған. Яһуди діні сеніміндегілердің басым көпшілігі [[Израиль]] мен [[АҚШ]] мемлекеттерінде шоғырланған. Б.з.б. 13 ғасырда батыс [[семит]] көшпелі тайпаларын [[Египет]] перғауыны [[Палестина]]дан далалы аймаққа ығыстырды. [[Палестина]]дан қуылғандар Яхве атты [[Құдай]]ға сенетін тайпалық одаққа бірігіп, “[[Израил]]” атын алды. Б.з.б. 622 жылы [[Иудей]] патшасы [[Иосия]] діни [[реформа]] жасады да, жергілікті әулиелердің шырақтарын жойып, [[Иерусалим]] ғибадатханасын Яхве [[Құдай]]ға құлшылық етудің орталық деп жариялады. Содан бастап дүниеде бір [[Құдай]] бар, ол – Яхве, ол әлемді билеп, өз халқы – [[еврей]]лерге қамқорлық жасайды деп уағыздалды. [[Израиль]] тайпалары мен Яхве арасындағы ерекше “келісім” туралы [[концепция]] пайда болды. Яһуди діні нені уағыздап, неге тиым салатыны жайлы [[Тора]], [[Мишне]], [[Талмуд]] сияқты киелі кітаптарда жазылған. Яһуди дініне сенушілер құлшылық ғибадаттарын раввиннің басшылығымен [[синогога]]ларда атқарады. [[Раввин]]дер діни қауымдастық мүшелерінің азаматтық - құқықтық тұрмысына да басшылық жасайды. Яһуди діні ішінде [[каббала]] атты діни [[мистика]]лық ағым таралып, соның ықпалымен діни - философия [[иудей]]лік әдебиет (сенім иелерінің өмірін ұсақ - түйегіне дейін реттейтін “[[Шулхан Арух]]” атты 16 ғасырда [[Иосиф Каро]] жасаған [[этика]]лық - құқықтық жинақ) пайда болды. Яһуди дінінің маңызды мерекелерінің бірі сенбі күні ғибадаттан басқа барлық қызметке тыйым салынады.

'''Жақұт'''- [[яһудилер]]. Бұл термин [[Құран]]ға Медине дәуірінде енді, [[Мұхаммед пайғамбар|Мұхаммедпен]] (с.а.у.) замандас яһудиліктердіяһудилықтарды немесе жалпы яһудиліктердіяһудилықтарды білдіреді. Мединеге дейін яһудилікяһудилық қасиетті әңгімеге көптеген сілтемелер жасалғанда, негізінен, бәни [[Исраил]]дың «Әзірейілдің ұлдары» деген анықтамасы қолданылатын. [[Құран]]да яһудилерге деген екі ұшты көзқарас көрініс тапқан. Бір жағынан, олар мұсылмандар сияқты бір [[Құдай]]ға табыну қағидасын ұстанып, Ибраһимге байланысты болса да, [[Ислам]] яһуди ілімі жоғалтып алған, бір [[Құдай]]ға қатаң табынушылықты тазалап, қалпына келтірғен. Яһудилер ам әл-кітап категориясына - «Жазу адамдарына» жатқызылатын. Меккеде және Мединеде болған кезінің басында [[Мұхаммед пайғамбар|Мұхаммед]] (с.а.у.) яһудилер арасынан серіктестерін және өзінің ісін жалғастырушыларды іздеген болатын, яһудилер Медине халқының едәуір бөлігінде, Солтүстік Араб жерінің көптеген алқаптарында қоныстанған еді. Рухы жағынан жақын адамдар ретінде [[Құран]] оларға да бағытталған. Алайда, Меккенің яһудилері [[Мұхаммед пайғамбар|Мұхаммедті]] (с.а.у.) Пайғамбар деп мойындамады, (сенімсіздік білдіріп, келеке етті, содан кейін құрайыштармен одақтасып, ашық түрде қарсыласа бастады. Нәтижесінде [[хижра]]ның «алғашқы жылдарында мұсылмандар мен яһуди ілімін уағыздаған йасрибтықтар арасында бірқатар қақтығыстар болды. Бұл қақтығыстар қайнұқ, құрайза және нәдір тайпалары мүшелерінің Мединеден қуылуына әкеп соқты, содан кейін яһуди орталықтары Хайбар, Фалаққа, т.б. жорықтар жасалды.

Орта ғасырларда [[Мұхаммед]] (с.а.у.) араб түбегін [[Ислам]]нан басқа кез-келген діннен тазалауды тапсырыпты-мыс делінсе де, жақұттар мұсылман дүниесіне барлық аудандарында, тіпті Оңтүстік Араб елінде де тату-тәтті өмір сүрген. Мұсылман мемлекеттерінде, әсіресе, VIII - IX ғасырларда [[Ислам]]ды қабылдаған және өзінің дінін сақтаған жақұттар көрнекті әкімшілік басшы орындарда қызмет істеді. ЯһудилікЯһудилық саудагерлер ортағасырлық мұсылмандардың экономикалық өмірінде аса үлкен рөл атқарған. Мұсылман елдеріндегі яһудилікяһудилық қауымдарда ортағасырларда белсенді мәдени қызмет дамытылды. Құдайға сиынатын және филос, мектептер ашылды. Көркем әдебиет пайда бола бастады. Діндері бөлек қауымдардың мәдениеті өздерінің айналасындағы халықтардың мәдениеттерімен араласып, біте қайнасып жатты. Алғашқыда, VIII - IX ғасырларда араб-мұсылман мәдениеті яһудилікяһудилық қоғамның тарихи көріністерінен, аңыз-сюжеттерінен және Құдайға сиыну идеяларынан нәр алған болатынды. Бірте-бірте кері процесс пайда болды. Мұсылмандық аңыздар, көркем әдебиет, грамм, оқытулар, филос, идеялар яһудилікяһудилық ортаға ене бастады. Орта ғасырларда араб тілі Таяу Шығыс яһудилерінің тұрмыста қолданатын тілі боп саналған. Еврей әрпімен араб тілінде бірқатар хаттар жазылды, ертегілер мен аңыздар қағазға түсірілді, өзіндік әдебиет қалыптаса бастады. Отаршылдық дәуірле европалық мемлекеттер яһудилікяһудилық және христиандық қауымдарды мұсылмандық Шығыс елдеріне ену мақсатында пайдалана бастады. XX ғасырларда араб елдерінің яһудилікяһудилық қауымдарында сионистік насихат кеңінен тарай бастады. Бұл көптеген жағдайларда қауымдардың өзара қарым-қатынасының күрт шиеленісуіне әкеп соқты. 1918 жылы Израил мемлекеті құрылғаннан кейін, араб және мұсылман елдеріндегі көптеген яһудилер сол жаққа кешті, сөйтіп Израилдегі халықтың ерекше бөлігін құрады. Шағын яһудилікяһудилық қауымдар әлі күнге дейін кейбір мұсылман елдерінде, мәселен [[Марокко]]да, [[Ирак]]та, [[Сирия]]да бар.<ref>Ислам. Энциклопедиялық анықтамалық. Алматы: “Аруна Ltd.” ЖШС,</ref>