Арыстан: Нұсқалар арасындағы айырмашылық
Content deleted Content added
ш Нұрлан Рахымжанов Арыстандар бетін Арыстан бетіне жылжытты |
ш clean up, replaced: января → қаңтар (13) using AWB |
||
45-жол:
*Panthera Leo krugeri - Оңтүстік-шығыс Африка немесе Трансвааль арыстаны. Таралу аймағы Оңтүстік Африка Республикасының Трансвааль аймағын қамтиды. Әсіресе Крюгер Ұлттық паркінде кең тараған.
*Panthera Leo melanochaita – Кап арыстаны. 1860 жылдан бері арыстаннаң бұл түрі жабайы табиғатта жоғалған болып саналады. Митохондриальды ДНК зерттеу нәтижелері бойынша ғалымдар оны кейде бөлек түрге жатқызады. Кейбір ғалымдардың сенуінше Кап арыстаны оңтүстік Трансваль арыстанының бір бөлігі болуы мүмкін [21].
===Плейстоцендік===
Line 64 ⟶ 63:
=='''Дене Бітімі және Сипаты'''==
Арыстан – барлық мысық тұқымдастар ішінде иығының биіктігімен ең үлкені болып саналады. Ал салмағы жағынан арыстан мен жолбарыстың түршелері салыстырмалы келеді. Арыстандардың аяқтары мықты, жақтары күшті, ал азу тістерінің ұзындығы 8 см, сондықтан да бұл жыртқыштар әжептәуір үлкен жануарларды өлтіре алады [39]. Арыстанның бас қаңқасы жолбарыстікіне өте ұқсайды, әдеттегідей маңдай ауданы жалпақ және төмендеу. Мұрын тесіктері жолбарыстыкіне қарағанда кеңдеу. Осыған қарамастан, бұл екі түрдің бас қаңқа пішіндері өте ұқсас, айырмашылықтар тек төменгі жақтың құрылысында [40]. Ал түстері болса енеке (сиыр тұқымдас күйіс қайыратын жануар) терісінің түсінен бастап, сарғыш, қызғылт немесе қою қоңыр түстері арасында ауыса береді. Арыстанның денесінің төменгі жағы жоғарғы жағына қарағанда ашықтау, ал құйрығының ұшы қара болып келеді. Арыстанның күшіктері туылғанында денелерінде барыстікіне ұқсас қоңыр дақтары болады. Уақыт өте жыныстық жетілістерге байланысты бұл дақтар жоқ болады, бірақ кейбір ересектерде, әсіресе аналықтарда, олар қарын мен аяқтарында сақталуы мүмкін.
Арыстандар – жыныстық деморфизмі (қаншырлары (львица) кішілеу және жалы жоқ) жақсы көрсетілген сирек кездесетін жыртқыштардың бірі және мысық тектестілер арасындағы жалғыз өкілі. Аналықтары жиірек аң аулаумен, топқа қорек табумен айналысады. Сондықтан да жалы, аң аулау барысында өзге жануарлардан тығылуға бөгет жасайтындықтан, оларда жал үспейді. Жал түсі ақтан қараға ауысады, ал уақыт өте келе қоюлана түседі.
Line 78 ⟶ 76:
Жалпы статистикаға жүгінетін болсақ, арыстандар салмағы 190 – 550 кг аралығындағы сүтқоректілерді азық қылады. Африкадағы арыстанның басты олжасы гну және ала құлан [70]. Ересек пілдер, сусиыры, мүйізтұмсық және шапшаң антилопа арыстандарды ас қызықтырмайды. Соған қарамастан, керік және енеке кейбір жерлерде арыстандардың қорегі болады, мысалы, Крюгер Ұлттық саябағында [71]. Маньяра саябағында енеке көп болғандықтан олар арыстандардың ас үлесінің 62% құрайды [72] [73]. Арыстандардың сусиырға шабуылы сирек кездесетін оқиға. Жыртқыштар ересек мүйізтұмсықтардан алшақ жүреді. “Chobe” саябағында арыстандардың пілдерге шабуыл жасағаны тіркелген [74]. Саябақ әкімшілігінің айтуы бойынша, аш арыстандар басында кішкентай пілге шабуыл жасаған, ал түнде пілдің көзі көрмейтіндіктен ересек пілдерге де шабуылдаған [75].
Сондай-ақ арыстандар жергілікті мал шаруашылығына да шабуылдайды. Үндістанда бұл жағдай жиі кездеседі [52]. Олар гепард, қабылан, қорқау және ауру жыртқыштарды да қорек етеді [76]. Арыстан бір жегенде 30 кг ет жей алады [77], егер ұстаған олжасы таусылмаса келесі қоректенуге дейін бірнеше сағат демалады. Ересек арыстанның қаншығына шамамен тәулігіне 5 кг ет қажет, ал еркек арсытанға шамамен 7 кг [78].
Арыстанның қаншығы ашық кеңістікте аң аулайтын болғандықтан, келісілген іс-әрекеттері неғұрлым табысты аң аулауға әкеледі. Бұл әсіресе ірі сүтқоректілерге шабуылдауда қолданылады. Сонымен қатар, олар топ болып өз олжасын басқа жыртқыштардан қорғайды. Арыстанның қаншығы аң аулауда басты роль ойнайды. Ал аталық арыстан тек қана ірі жануарларға шабуыл жасайды.
Жас арыстандар ересек арыстандардың шабуылын бақылайды. Бірақ, өздері бір жасқа толғанда шабуылдарға қосыла бастайды. Ал, екі жасқа келгенде өздері толықтай аң аулайды [80].
=='''Көбеюі және өмірлік циклі'''==
Line 95 ⟶ 93:
Арыстан қаншығында лактация 6-7 айға созылады. Еркек арыстанда жыныстық жетілу мерзімі 3 жыл, ал 4-5 жыл болған кезде топтағы басқа еркек арыстанды ығыстыра алады. Арыстандар 10-15 жасында әлсірейді. Бірақ, көбісі бұл жасқа дейін өмір сүрмейді. Еркек арыстандар басқа топты қайта басып ала алмайды [91]. Көп жағдайларда, қаншық арыстан өз күшіктерін басқа арыстандардан қорғайды.
Кеңінен таралған пікірге қарамастан, топтан қаншық арыстандар да қуылуы мүмкін. Топ тым үлкен болғанда, жас қаншық арыстандар өз аймағынан кетуге мәжбүр болады. Сонымен қатар, билікті басқа арыстан алғанда жыныстық жетілмеген арыстан қаншықтары қуылады. Көшпелі арыстан қаншықтары үшін әрі қарай өмір сүру өте қиын. Кейде көшпелі арыстан қаншықтары бір-бірімен гомосексуалдық қарым-қатынаста болуы мүмкін [93] [94].
=='''Табиғи жаулары, аурулар және паразиттер'''==
Line 115 ⟶ 113:
Сондай-ақ, арыстан Конан және Аквилон патшасының символы болып табылады. Бұрын Конан қарақшы болаған кезінде, оны Амра деп атаған. Бұл Р.И.Ховардтың аудармасы бойынша «арыстан» дегенді білдіреді екен.
Батыл арыстан Сиқыр елі және Зүбаржат қаласы атты ертегінің басты кейіпкерлерінің бірі болып табылады (авторы Александр Волков, құрылтайшысы Лаймен Фрэнк Баум[184] ).
Джой Адамсон — табиғаттанушы, жазушы, жануарлар әлемін қорғаушы арыстандар туралы өзінің «Рождённая свободной», «Живущая свободной», «Свободная навсегда» атты кітаптарымен белгілі. Бұл кітаптар 1966 – 1972 жылдар аралығында жарық көрген.
=='''Қазіргі заманғы мәдениетте'''==
Line 188 ⟶ 186:
#Schaller, С. 122 Schaller, С. 120—121
#Heinsohn, R.; C. Packer. «Complex cooperative strategies in group-territorial African lions». — 1995. — С. 1260—1262. (англ.)
#Schaller, С. 270—276 (англ.) (Проверено 4
#Morell, V. «Cowardly lions confound cooperation theory». — 1995. — С. 1216—1217. (англ.)
#Schaller, С. 37
Line 196 ⟶ 194:
#Schaller, С. 237
# Dr Gus Mills. «About lions - Ecology and behaviour» (англ.). African Lion Working Group. Проверено 28 декабря 2010. Архивировано из первоисточника 24 августа 2011.
#Christine and Michel Denis-Huot. «The Art of Being a Lion». — 2002. — С. 186. (англ.) (Проверено 4
#Pienaar U de V. «Predator–prey relationships amongst the larger mammals of the Kruger National Park». — 1969. (англ.) (Проверено 4
#Cape buffalo Iain and Oria Douglas-Hamilton. «Among the Elephants». — 1975. (англ.) (Проверено 4 декабря 2011)
#Kemp, Leigh. «Elephant Eaters of the Savuti» (англ.). Проверено 4
#Whitworth, Damien. «King of the jungle defies nature with new quarry» (англ.) (9 октября 2006). Проверено 4
#Schaller, С. 213
#Guggisberg, C. A. W. «Simba: the life of the lion.». — 1961. (англ.) (Проверено 4
#«Львы в зоопарке Гонолулу» (англ.). Проверено 4
#Stander, P. E. «Cooperative hunting in lions: the role of the individual». — 1992. (англ.) (Проверено 5
# Schaller, С. 153
#Schaller, С. 29
#Schaller, С. 174
#Asdell, Sydney A. «Patterns of mammalian reproduction». — Итака: Cornell University Press, 1993. — ISBN 978-0-8014-1753-5. (англ.) (Проверено 6
#Schaller, С. 142
#Scott, Jonathon; Scott, Angela. «Big Cat Diary: Lion». — 2002. — С. 45.
#Schaller, С. 143
#Scott, Jonathon; Scott, Angela. С. 45
#Перейти к: 1 2 Packer, C., Pusey, A. E. «Adaptations of female lions to infanticide by incoming males» (англ.) (май 1983). Проверено 7
#Macdonald, David. «Энциклопедия млекопитающих» = «The Encyclopedia of Mammals.». — N. Y., 1984. — ISBN 0-87196-871-1.
#Scott, Jonathon; Scott, Angela; С. 46
#Crandall, Lee S. «The management of wild animals in captivity». — Чикаго: Университет прессы Чикаго, 1964. (англ.) (Проверено 7
#Scott, Jonathon; Scott, Angela. С. 68
#Bagemihl, Bruce. «Biological Exuberance: Animal Homosexuality and Natural Diversity». — N. Y., 1999. — С. 302—305. — ISBN 0-312-19239-8. (англ.) (Проверено 7
#Srivastav, Suvira. «Lion, Without Lioness» (англ.). TerraGreen: News to Save the Earth (Декабрь 2001). Проверено 7
#Schaller, С. 183
#Schaller, С. 188-89
Line 314 ⟶ 312:
#Superbrands:An Insight into more than 80 of Australia's Superbrands — Volume II. — Sydney: Stephen P. Smith, 1999. — ISBN 0-9577000-0-8.
#Shahbazi, A. Shapur (2001), "Flags", Encyclopedia Iranica, vol. 10, Costa Mesa: Mazda
[[Санат:Уикипедия:Назарбаев университеті қатысушылары]]
| |||