Зайсан ауданы: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

[[Шығыс Қазақстан]] облысының қиыр шығысындағы әкімшілік бөлік. Шығысында [[Қытай Халық Республикасымен]] шектеседі. Жер аумағы 9,1 мың км2. Тұрғыны 38,9 мың адам, орташа тығыздығы 1 км2-ге 4,2 адамнан келеді (2008). Аудан құрамындағы 42 елді мекен 1 қалалық, 8 ауылдық әкімшілік округке біріктірілген. Аудан орталығы – [[Зайсан қаласы]] Зайсан ауданының жер бедері өте күрделі.

Оңтүстігін Маңырақ жотасының шығыс бөлігі мен [[Сауыр жотасының]] батыс бөлігі, жазық келген солтүстік жағын [[Зайсан қазаншұңқырыныңқазаншұңқыры]]ның шығыс бөлігі алып жатыр. Қазаншұңқырдың солтүстік-шығыс бөлігінде [[Айғырқұм құмы]] орналасқан. Ауданның теңіз деңгейінен биіктігі таулы бөлігінде 2500 – 2700 м, жазық бөлігінде 400 – 1000 м аралығында. Сауыр жотасының Үйдене өзені басталар тұсындағы ең биік шыңының биіктігі 2950 м. Ауданның Қытаймен шектесетін шығыс жағындағы Сауыр жотасында Баймырза асуы орналасқан. Кен байлықтарынан титан кентасы, шағын тас көмір, жанғыш тақтатас кендері, саз, құм, т.б. құрылыс материалдары бар.

Климаты тым континенттік, қысы суық, жазы ыстық. Ауданның таулы бөлігінің жазы қоңыржай салқын, ылғалды, қыста қар қалың, аязды. Аудан аумағында қаңтардағы ауаның орташа температурасы Зайсан көлі жағалауында –17,8°С-тан –20,2°С-қа дейін, Зайсан қ-нда –16,6°С, ал шілдеде – жазықтан тауға қарай 23,1°С-тан 21,3°С-қа дейін төмендейді. Зайсан қ-нда шілдедегі ең ыстық температура 40°С-қа дейін, ал қаңтардағы ең суық температура ([[Тополев мүйісінде]]) –49°С-қа дейін барады. Жауын-шашынның мөлшері де жазықтан тауға қарай өзгереді: Зайсан қазаншұңқырында 150 – 250 мм аралығында болса, таулы бөлікте 400 – 500 мм-ге жетеді. Жер беті сулары Зайсан көлінің оңтүстік-шығыс бөлігі мен оған құятын [[Қара Ертіс]], [[Ақсу]], [[Кендірлік]], [[Теректі]], [[Темірсу]], [[Жеменей]], [[Үйдене]] өзендерінен және Айғырқұмдағы [[Сарыкөл]], [[Сарманақ]], [[Тұздыкөл]] және Сауыр жотасындағы кішігірім көлдерден тұрады. Аудан жерінде күлгін, қызғылт қоңыр, бозғылт, қоңыр, сортаң және құмды топырақтар тараған.

Мұнда тек қана ағаш пен бұтаның 26 түрі өседі: тау беткейлері мен өзен бойларында тал, [[тобылғы]], [[итмұрын]], одан биіктеу жерлерде қайың, көк терек, одан жоғарырақ белдеуде қылқан жапырақты ормандар өседі. Жабайы жануарлардан [[арқар]], марал, елік, жабайы шошқа, қасқыр, түлкі, қарсақ, сасықкүзен, ақтышқан, қоян, суыр, сарышұнақ; құстардан бүркіт, үкі, байғыз, кезқұйрық, құр, ұлар, кекілік, көл мен өзендерде аққу, қаз, үйрек, көкқұтан, т.б. мекендейді. Зайсан көлі мен Қара Ертісте шортан, алабұға, сазан, бекіре, ақ амур, ақ балық бар.

Зайсан ауданы негізінен [[ауыл шаруашылығы]] дамыған аудан. Ауыл шаруашылығы жерінің аумағы 837,1 мың га, оның 28,3 мың га-сы егістік, 53,8 мың га-сы шабындық, 747,9 мың га-сы жайылым (2008). Ауыл шаруашылығының басты саласы – мал өсіру, оның ішінде, әсіресе, қой, сиыр және жылқы көп өсіріледі. Егіншіліктің тек жергілікті тұтынушылық қана маңызы бар. Аудан жерімен Зайсан көлін жағалап [[Зайсан – Семей]], [[Зайсан – Өскемен]], [[Боран – Теректі – Балықтыбұлақ]] автомоб.автомобиль жолдары өтеді.

«Зайсан» деген жер ежелден дүние жүзі ғалымдарының, саясаткерлерлерінің, елбасыларының назарын аударған екен. Орыстың ұлы патшасы [[Петр I]] бұдан 280 жыл бұрын Зайсан жағынан бекініс салуды міндеттеп, әскери экспедиция жіберген. Оның бұл мақсаты 140 жылдан кейін жүзеге асты, 1860 жылдарда Зайсан қаласының іргесі қаланды. Содан бері, ел - мемлекеттің аса маңызды стратегиялық орны болып саналады.

Өңірде - қазақтың орта жүзінің [[найман]], [[керей]] руларынан тараған [[меркіт]], тұзақшы, уақ, төртуыл, ақболат, қожанбет, қожан, санияз ата – баба ұрпақтары жоңғар шапқыншыларынан бұрын тұрып, көшпелі өмір сүрген.

2003 жылы Зайсан өңірінің Шілікті ауылында Қазақстан [[археологтарының]] қазба жұмыстарының негізінде, [[«Шілікті қорғаны»]] табылды. Онда ежелгі [[Сақ тайпасының]] [[«Алтын адамы»]] жауынгері табылды.