Тәңір: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

'''Тәңір''' — [[түркілер|ежелгі түркілер]], оның ішінде [[қазақтар|қазақтардың]] табиғат құбылысын, әлем құрылысын [[мифологиялықмифология]]лық сарында түсінуі. Жоғарында бір ғана құдай - "[[Тәңір]]" ([[Тенгри]] - аспан) жоғарғы әлем саналды. Тәңір дүние мен адам тағдырын биледі. "[[Ұмай]]" - молшылық құдай-анасы болды. [[Тәңір]] мен Ұмай туралы мифте олардың [[түркі қағанаты]] үшін табынар құдіреті боп танылғанын айтады. Орта дүние саналатын кездің бас құдайы - "[[ыдық Иер-су]]" (киелі жер-су). Төменгі дүние мифологиясы деңгейінде зиян келтіретін күш, сақтаушы кие "[[құт]]" (жан-дүниені таныту), мекендер мен кейбір жер - киелі деген ұғым кең тараған. [[Адам]] мен дүние арасында "[[қам]]" рухы жүрді. Исламдық "[[қам]]" сөзін қабылданған "[[бақсы]]" сөзі ығыстырды, "[[албасты]]" және "[[пері]]" рухының бейнесі санаға енді. [[Көшпелілер]] үнемі жол үстінде болатындықтан олардың ұғымында жол киесі бірнешеу. Мысалы, [[Тәңір шабармандары]] - "Шұбар атты жол ие" және "Қара атты жол ие", т.б.

Біреулері Тәңір “Таң” + “Ра” сөздерінің қосындысы, таңның атуы, ал “ра” ертедегі күннің Египеттегі діни атауы. Міне, осыдан “Танра” делініп, “күннің шығуы” дегенді білдіреді дейді. Тәңір сөзі екі түбірден: “таң” және “ертеден” деген сөздерден тұрады дейтіндер де бар. “Таң” күннің шығар уақыты, ал “ер” күллі түркі тілдерінде, ер, ержүрек, еркек, батыр деген мағынаны білдіреді десе, енді бірі тәңірі атауы екі сөзден: Таң және йер, яки кир /жер/ сөздерінің бірігуі арқылы жасалғанын жорамалдайды. “Тәңір” сөзі қытайдың “Тян” – “аспан” деген сөзінен туындаған деушілер де бар. [[ҚытайлықтарҚытайлар]] өздерін әліге дейін “[[Таң елі]]”, “[[Аспан асты елі]]” деп атайды. Оларда [[цин]]Цин, хан империясынан соң [[тан империясы]] болған, жазба деректерде [[тян империясы]] деп жазбаған, [[тан империясы]] деп жазылған, сонда қалайша “Аспан асты елі” болады. Меніңше олай емес, “Қытай дуалын” салуға мәжбүрлеген, оларды “таң елі” деп те атаған осы [[түрік]], [[прототүріктер]], олар қытайлықтарды өздерінен қарағанда таң ататын жағында орналасқандықтан “таң елі” деп атаған, ал қытайлықтар олардың “таң” сөзін өздерінше “аспан” деп түсінген болса керек. Тәңірдің [[дін]] екенін, оның “Таң” мен “Іңір” сөзінен /құралғанын/ тұратынын, әрі оның біздің аталарымыз түрік, прототүріктердің діні болғанын ашып айтқым келеді. Бұл айтқанымды, қазақ, қырғыз, хакас, бурят, чуваш, карачай, т.б. түрік, прототүріктерден таралған ұлттардың кейбір әдет-ғұрып, салт-дәстүрлері, ырымдары, діни сенімдері дәлелдейді.