|subdivision = 22 түрі белгілі
}}
'''Сұлы'''<ref>ҚазССР. Қысқаша энциклопедия, 2-том. Алматы - 1987.</ref> ({{lang-la|Avena}}) – [[Астық тұқымдасы|астық]] тұқымдасына жататын бір жылдық және көп жылдық шөптесін өсімдіктер туысы. [[Қазақстан]]да 7 [[түр]]і бар. Ең маңыздысы - '''[[екпе сұлы'''(''Avena sativa''). Екпе сұлының өзінің үш түрі бар: жайылма түрі(''grex. var. diffusae'') - [[гүлшоғыр]]ының сыпыртқысы кең жайылған және [[дән]]інің [[қауыз]]ы бар, біржалды түрі(''grex.Avena var. orientalissativa'') - гүлшоғырының сыпыртқысы қысыңқы, дәнінің сыртында қауыз бар, ашық дәнді түрі(''grex. var. nudae'') - дәнінің қауызы жоқ.
== Сипаты ==
* [[Биіктік|Биіктігі]] 60-100 [[сантиметр|см]].
* Сабағы жылтыр, бунақты болып біткен.
* [[Жапырақ|Жапырағы]] қандауыр пішіндес, гүлі қос жынысты.
* [[Гүлшоғыр]]ы - сыпыртқы.
* [[Жеміс]]і - түкті дәнек.
Жем өндіру мақсатымен өсірілетін жаздық дақыл, [[Ылғалды климат|ылғалды жерде]] жақсы өседі, [[суық]]қа төзімді, [[топырақ]] талғамайды.
== Дәнінің құрамы ==
* [[Ақуыз]] - 11-19%.
* [[Май]] - 4-6%.
* [[Крахмал]] - 40%.
* [[Жасұнық]] - 11-13%.
* [[Дәрумен]]дер, [[минерал тұздар]].
== Вегетация кезеңі ==
[[Ауыспалы егіс]]те [[бидай]]дан, отамалы, [[бұршақ дақылдары]]нан кейін егіледі. Жылу сүйгіштігіне қарай ерте [[көктем]]де, топырақтың [[тұқым]] сіңірілетін тереңдігі 5-7°С-қа жылыған кезден бастап себеді. [[Вегетация Кезеңі|Вегетация кезеңі]] - көктеуі, түптенуі, түтік шығаруы, масақтануы, гүлденуі, дәнінің толып, пісуі 70-95 күнге созылады. [[Өнімділік|Өнімнің түсім мөлшері]] сұлының [[Ауыспалы егіс|ауыспалы егіс жүйесіндегі]] орны, топырақ өңдеудің сапасы, [[минералды тыңайтқыш]]тардың түрлері мен мөлшері, оларды топыраққа ендіру тәсілдері мен себу мерзімі, өскіндерді [[зиянкестер]] мен [[Өсімдік аурулары|аурулардан]] қорғау сияқты маңызды [[Технологиялық процесс|технологиялық жағдайларға]] байланысты.
== Аудандастырылған сорттары ==
* [[Золотой дождь]]
* [[Льговский 1026]]
* [[Марктон]]
* [[Мирный (сұлы сорты)|Мирный]]
* [[Орел]]
* [[Синельниковский 14]]
* [[Сельма (сұлы сорты)|Сельма]]
== Сұлының негізгі зиянкестері мен аурулары ==
'''Зиянкестері:'''
* [[сұлы трипсі]]
* [[кәдімгі астық биті]]
'''Аурулары:'''
* [[Қаракүйе|тозаңды және қатты қаракүйе]]
* [[сабақ даты]]
* [[Бактериоз|бактериоз және қуыршақтану]]
== Шаруашылықтағы маңызы ==
Сұлының шаруашылықта алар орны ерекше. Біріншіден, ол - құнарлы мал азығы. Сұлы дәні мал азығының құндылығының [[халықаралық өлшем бірлігі]] болып саналады. Басқа дақылдардың дәндерімен араластырылған сұлы жас [[төл]]дердің ағзасының тез және мықты болып қалыптасуына жағдай жасайды. Сұлы қосылған концентрлі азық [[құс шаруашылығы]]нда кеңінен қолданылады. Сұлының сабаны басқа дақылдардың сабанына қарағанда [[қоректік зат]]тарға бай және малға жағымды болады. Сонымен қатар, оның ылғал сіңіргіштік қасиетіде жоғары болғандықтан [[мүйізді рі қара мал шаруашылығы|ірі қара]] және [[шошқа шаруашылығы]]нда [[төсеніш]] ретінде пайдаланылады.
<br />
Екіншіден - [[азық-түлік]]тік дақыл. Оның дәнінен жарма, тағы сол сияқты тағамға керек заттар алады, яғни [[тамақ өнеркәсібі]]нде пайдаланылады.
Үшіншіден, сұлының құрамында [[валин]], [[лизин]] және [[триптофан]] сияқты алмастырылмайтын [[амин қышқылдары]] көп мөлшерде болғандықтан әр түрлі [[ауру]]ларға қарсы ем үшін [[Медицина|медицина саласында]] және құнды [[диета]]лық тағам ретінде пайдаланады.
==Сұлы жұқпалы аурулардан қорғайды==
АҚШ ғалымдары сұлы өнімдерінің венерологиялық ауруларға қарсы емі бар екенін анықтады. Бұл дәнді дақылдың емдік қасиеті – оның құрамындағы аргинин аминқышқылында.
Ғалымдардың мәліметінше, ағзаны мерез, соз, ұшық сияқты тері-венерологиялық аурулардан қорғау үшін денедегі макрофаг жасушалардың қызметін күшейту керек. Бұл жасушалар ауру қоздырғыштары мен басқа да бөгде жасушаларды жоя алады. Ал макрофагтардың белсенді әрекет етуі үшін ағзада аргинин аминқышқылы көп болуы қажет. Мұндай химиялық зат сұлы мен жүгерінің құрамында бар. Зерттеушілердің айтуынша, күнжіт, мейіз, жаңғақ пен шоколад құрамында да жыныстық жолмен жұғатын аурулардан қорғайтын аргинин аминқышқылы көп болады.<ref>Агрономия негіздері (авторлар: Жаңабаев Қ., Арыстанғұлов С.) Астана - 2010. 352бет. ISBN 978-601-292-059-8</ref>
== Тағы қараңыз ==
* [[Астық дәнді дақыл]]
* [[Жармалық дақылдар]]
== Дереккөздер ==
<references/>
== Сыртқы сілтемелер==
* http://alashainasy.kz/world/16478/
[[Санат:Мәдени өсімдіктер]]
[[Санат:Астық тұқымдасы]]
|