Уикипедия

Лалагүлділер: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

Тарихын шолу
← Ескірек өңдемеЖаңарақ өңдеме →
Content deleted Content added
VisualWikitext
Өңдеу түйіні жоқ
Тег: ✔ Тексерілді деп белгіледі
1-жол:
{{Taxobox
{{Тексерілмеген мақала|date=қараша 2015}} <!-- БҰЛ МӘТІНДІ ӨШІРМЕҢІЗ! БҰЛ ҚАТАРДАН КЕЙІН ЖАЗЫҢЫЗ! -->
=| name = Лалагүлділер тұқымдасы ==▼
{{Біріктірілсін|Лалагүлдер тұқымдасы}}▼
| fossil_range = {{fossil range|120}}[[Early Cretaceous]]- Recent
▲== Лалагүлділер тұқымдасы ==
| image = Lilium martagon 250605a.jpg
'''Лалагүлділер тұқымдасына''' шөптектес көпжылдық өсімдіктер жатады. Тамыры - тамырсабақ, түйнекі пиязшық немесе пиязшықты келеді. Қандауыр немесе таспа пішінді жапырақтары болады. [[Гүл]]і - қосжынысты, шашақ гүлшоғырына жиналады, ірі гүлдері жеке орналасады. [[Аталығ]]ы - 6, бұлар да 2 шеңберлі. Аналығы - 1. Жемісі - қауашақ немесе жидек. [[Өсімдік]] [[бунақденелі]]лер арқылы тозаңданады. ▼
| image_caption = ''[[Lilium martagon]]'' (Martagon lily)
Жер шарында лалагүлділер тұқымдасына 1300-ге жуық түрі өседі. [[Қазақстан]]да 57 түрі кездеседі. Лалагүлділердің шаруашылық, медициналық маңызы зор. "Лапыз, тамырдəрі, қырлышөп" дəрілік өсімдіктерге жатады. Сəндік өсімдіктерге: "секпілгүл, сүмбілшаш, қызғалдақ" ауламызда көздің жауын алады. "Шырыш" техникалық өсімдік болып саналады. Дəрілік өсімдіктердің көпшілігі улы өсімдіктер. Бал беретін өсімдіктер қаншама?!
| regnum = [[Өсімдіктер]]
| unranked_divisio = [[Жабық тұқымдылар]]
| unranked_classis = [[Дара жарнақтылар]]
| ordo = '''Liliales'''
| ordo_authority = [[Karl Julius Perleb|Perleb]] (1826){{sfn|APG III|2009}}
| subdivision_ranks = Тұқымдастары:
| subdivision = [[Alstroemeriaceae]]<br/>
[[Campynemataceae]]<br/>
[[Colchicaceae]]<br/>
[[Corsiaceae]]<br/>
▲{{Біріктірілсін|[[Лалагүлдер тұқымдасы}}]]<br/>
[[Melanthiaceae]]<br/>
[[Petermannia]]ceae<br/>
[[Philesiaceae]]<br/>
[[Ripogonaceae]]<br/>
[[Smilacaceae]]
| type_species=''[[Lilium candidum]]'' <small>[[L.]]</small>
}}
▲'''Лалагүлділер тұқымдасына''' ({{lang-la|Liliáles}}) — [[Дара жарнақтылар]]дың шөптектес көпжылдық өсімдіктер жатадысабы. Тамыры - тамырсабақ, түйнекі пиязшық немесе пиязшықты келеді. Қандауыр немесе таспа пішінді жапырақтары болады. [[Гүл]]і - қосжынысты, шашақ гүлшоғырына жиналады, ірі гүлдері жеке орналасады. [[Аталығ]]ы - 6, бұлар да 2 шеңберлі. Аналығы - 1. Жемісі - қауашақ немесе жидек. [[Өсімдік]] [[бунақденелі]]лер арқылы тозаңданады<ref>Биология. Жалпы білім беретін мектептің 6-сыныбына арналған оқулық. Алматы : " Атамұра "</ref>
.
 
== Тұқымдастары==
== Лапыз ==
Лалагүлділер сабына келесі тұқымдастар кіреді (2009):
'''Лапыз''' - көпжылдық, шөптекті, биіктігі 15 сантиметрге жететін дəрілік жəне улы өсімдік. Оның тіршілігі ерекше назар аудартады.
* [[Alstroemeriaceae]] [[Dumort.]] (1829)
Күздік лапыздың қабыршақты пиязшығы топыраққа терең орналасады. Қабыршағы оның қорғаныш қызметін атқарады. Күздік лапыз күзде қара-қошқыл күлгін түсті гүл жарады. Гүлі ұзын түтікшенің жоғары ұшында 6 бөлікке бөлінеді. Гүлсерік түбінде 6 аталығы болады. Гүлдің жатыны топырақ астында тереңірек орналасады. Жатыннан 3 ұзын аналық мойны өсіп шығады. Жатынның аналық аузы тозаңдыққа дейін жетеді. Өсімдік тозаңданғаннан кейін жемістері дереу пісіп жетіледі. Алайда лапыз келесі көктемге дейін топырақ астында жатады. Көктемде қандауыртаспалы, жиегі тегіс жапырақтар дамиды. Жапырақтарының ұзындығы 20 сантиметрге дейін жетеді. [[Жапырақ]]тар одан əрі ұзарған кезде үш қырлы қауашақ түріндегі жемісі жер бетіне көтеріледі. Пісіп жетілген жемісінде өте көп қошқыл-қоңыр тұқымдары болады. Жапырақтары қаулап өскен кезде ескі пиязшық кішірейіп, жойылып кетеді. Сөйтіп жаңа пиязшық пайда болады да жаңа өсімдік өсіп шығады. Қазақстанда лапыздың "сары лапыз, Кессельгринг лапызы" деген екі түрі өседі. Лапыздың тұқымы медицинада дəрі ретінде пайдаланылады. Тұқымнан қан ауруларын, подагра, қатерлі ісікті емдейтін дəрі алынады. Тұқымы өте улы. Лапыз тұқымының құрамынан жасушалардың бөлінуіне əсер ететін зат табылды. [[Ауыл шаруашылығ]]ында мұның маңызы зор. Лапызды кейбір өсімдіктердің ([[қияр]], [[қызанақ]]) түсімін арттыру үшін қолдануға болады.
* [[Campynemataceae]] [[Dumort.]] (1829)
* [[Colchicaceae]] [[DC.]] (1804)
* [[Corsiaceae]] [[Becc.]] (1878)
* [[Liliaceae]] [[Juss.]] (1789)
* [[Melanthiaceae]] [[Batsch]] (1796)
* [[Petermanniaceae]] [[Hutch.]] (1934)
* [[Philesiaceae]] [[Dumort.]] (1829)
* [[Rhipogonaceae]] [[Conran]] & [[Clifford]] (1985)
* [[Smilacaceae]] [[Vent.]] (1799)
 
== ДереккөзДереккөздер ==
{{дереккөздер}}
<ref>Биология. Жалпы білім беретін мектептің 6-сыныбына арналған оқулық. Алматы : " Атамұра "</ref>
 
[[Санат:Лалагүлдер]]
«https://kk.wikipedia.org/wiki/Лалагүлділер» бетінен алынған