Әли ибн Әбу Талиб: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

|Туылғантуған күні = 13 раджаб 22-жыл һижра

|Туылғантуған жері = Қағба, Мекке

'''Али ибн Абу Талиб''' ({{lang-ar|علي بن أبي طالب}} [[600]] — [[24 қаңтар]] [[661]])&nbsp;— Мұхаммед пайғамбардың немере інісі, күйеу баласы, сахабасы, әділетті төрт халифаның төртіншісі ([[656]]—661). Исламды алғаш қабылдаған балалардың қатарынан. <ref> [http://ar.wikipedia.org/wiki/%D8%B9%D9%84%D9%8A_%D8%A8%D9%86_%D8%A3%D8%A8%D9%8A_%D8%B7%D8%A7%D9%84%D8%A8 Араб википедиясы] </ref>

[[Сурет:Mirror_writing2.jpg|thumb|right|250px|Арабша жазу: "Әли Уалиуллаһ" 18 ғ, Османлы империясы. ]]

Негізгі аты – Әли ибн Әбу Тәліп ибн Әбдүл Мүттәліп ибн Хишам ибн Әбди Манап ибн Құсайи ибн Киләб ибн Мүррә ибн Кағб Лүей әл-Құрайыши әл-Хашими. Ол – хижрадан жиырма жыл бұрын дүниеге келген, Пайғамбардың ағасы Әбу Тәліптің шаңырағындағы кенже ұл. Хазірет Әли төрт ұл мен тоғыз қыздың әкесі. Бұлардың арасындағы Пайғамбардың “олар менің дүниеде иіскеп сүйген екі райханым” деген ұлдары Хасан мен Хұсейн, қыздары Зейнеп пен Үммүгүлсім Мұхаммед пайғамбардың қызы Фатиманың құрсағынан шыққан. Фатиманың көзі тірісінде ол екінші рет үйленбеген.<ref> name="ReferenceA">Саңлақ сахабалар. Алау Әділбаев. Алматы-2010ж. 103-бет. </ref>

Мүминдердің әміршісі, Жәннатпен сүйіншіленген он сахабаның бірі, Пайғамбардың күйеу баласы, Аллаһтың арыстаны, ғылым қаласының қақпасы ретінде танылған төртінші халифа.<ref> Саңлақ сахабалар. Алау Әділбаев. Алматы-2010ж. 103-бет. <name="ReferenceA"/ref> Оның шыншылдығы, батырлығы, Расулаллаһқа жақындығы, тақуалығы мен парасаттылығы кейінгі ұрпаққа өнеге. Бойындағы өшпес иманы мен мұқалмас жігері жағынан да сахабалардың арасында орны ерекше. Пайғамбардың ғұмыр кешкен уақытындағы маңызды соғыстарға қатысып, сайыпқыран батырлықтың үлгісін көрсетті. Пайғамбарымызды жанындай жақсы көрді. Аллаһ елшісі дүние салғаннан кейін де хазірет Әли бүкіл ғұмырын Исламды жаю және сақтау жолында жұмсап, кейінгі ұрпаққа қызыға қарап, тамсана тыңдар тарих қалдырды.

Шииттердің көзқарасы бойынша Әли имам болып есептеледі. Ол терминде имамия деп аталады. Исламдағы шииттік бағыт Мұхаммед пайғамбардың жалғыз мирасқоры, мұсылман уммасын басқаруға лайықты имам ретінде төртінші “тақуа халиф” Әли мен оның ұрпақтарын ғана мойындайтын бағыт. <ref> Саяси түсіндірме сөздік. – Алматы, 2007. ISBN 9965-32-491-3 </ref> “Шиа” араб тілінен аударғанда топ, партия, жақтаушылар, көмекшілер деген мағынаны білдіреді.<ref>ИСЛАМДАҒЫ ШИИТТІК БАҒЫТ-Нағима БАЙТЕНОВА, филос. ғ.д., профессор, Сұлтанмұрат Абжалов, дінтану магистрі.</ref>

Имамия - имамдылықты және он екі имамға сенуді діннің негізі деп санап, Хазірет Пайғамбар (с.а.у.) қайтыс болғаннан кейін Хазіреті Әли мен оның ұрпағының имамдар екенін қабылдаған мазһаб. Бұл мазһабтың көзқарасы - Хазіреті Әли мен оның ұрпағының имамдар екенін қабылдау болып табылады. Бұл мазһабтың көзқарасы бойынша Хазіреті Әли және оның он екі ұлы мен немерелері Аллаһтың аяттары және Хазіреті Пайғамбарлық өсиетімен имам болып тағайындалған. <ref> Ислам. Энциклопедиялық анықтамалық. Алматы: “Аруна Ltd.” ЖШС, 2010 ISBN 9965-26-322-1 </ref>

* Уәлиуллаһ, (Арабша: '''ولي الله'''), Мағынасы: Аллаһтың досы. <ref>الإمامة وأهل البيت ج 2 - [[محمد بيومي مهران]]</ref><ref name="آية الولاية">[http://www.al-kawthar.com/husainia/ali4.htm إمامة أمير المؤمنين عليه السلام في القرآن الكريم]</ref>

* Әмирул Мүминин, (Арабша: '''أمير المؤمنين'''), Мғынасы: мұсылмандардың басшысы. <ref>[http://usolaldin.org/MOALFAT/QURAN/JOZ3/fq3-3/394.htm القرآن الكريم ورواية المدرستين ج3] للسيد [[مرتضى العسكري]]</ref><ref>[http://www.dalilulhaq.com/faq/questions.php?sid=63&qid=2584 لقب أمير المؤمنين]</ref>

* Яғсуб әл-Мүминин немесе Яғсубуд дин, (Арабша: '''يعسوب المؤمنين''' و'''يعسوب الدين'''), Мағынасы: <ref name="موقع الإمام الشيزاري"/><ref name="كنز العمال">سماه الرسول بهذا كما ورد في كتب الفريقين ولكن ضعفها أهل السنة [[كنز العمال في سنن الأقوال والأفعال]] - [http://www.al-eman.com/IslamLib/viewchp.asp?BID=137&CID=370 حرف الفاء]</ref>

* Әл-Садиқ Әкбар, (Арабша: '''الصديق الأكبر'''), Мағынасы: Сенімді. <ref name="كنز العمال"/>

* Әл-Фаруқул Ғазим, (Арабша: '''الفاروق الاعظم'''), Мағынасы: Жақсылық пен жамандықты айырушы. <ref name="كنز العمال"/>

* Бәбә Мәдинәтул Ғилм, (Арабша: '''باب مدينة العلم'''), Мағынасы: Ғылым қаласының есігі. Шиғалара осылай атайды. Суюти өзінің (Тарихул Хулафа" кітабында: "Бұл Хасанның лақабы деп жазған.<ref>تاريخ الخلفاء للسيوطي - باب علي بن أبي طالب - فصل في الأحاديث الوارده في فضله</ref>. Дегенмен сәләфилер бұл лақабты жоққа шығарады. <ref>« موضوع» (سلسلة الأحاديث الضعيفة6/518 ح رقم2955).</ref><ref>ذكره الحافظ عن جابر مرفوعا. ثم قال « الحديث منكر» (لسان الميزان1/197).</ref><ref>(7/165) من الميزان يصف الذهبي الخبر بأنه باطل.</ref>

* Уәлидул Кағба, (Арабша: '''وليد الكعبة'''), Мағынасы: Кағбада туылғантуған. Кейбір деректер бойынша Әли Кағбада туылғантуған.

Үмәма бинт Аб әл-Ас ибн Рабиғ әл-Ғабшамия (Абдуш Шәмс, Құрайш тайпасынан болған). Анасы Мұхаммед пайғамбардың қызы Зәйнәб. Үмәмамадан Үммү Мұхаммед әл-Аусат туылғантуған.

– Ей, Әли, [[мұсылман ]] болмасаң да мұны жасырын ұста. Ешкімге айтпа, – дейді. Түні бойы кірпік айқастырмай шыққан оның жүрегі Исламға жылынып, ертесі күні таң атысымен Пайғамбарымызға (с.а.с.) барып:

Мұхаммед пайғамбар һижрет еткен түні, Аллаһ елшісін өлтіруге бел буған мүшріктерді жаңылту үшін басына төніп тұрған қатерге қарамастан, Расулаллаһтың төсегіне жатудан қаймықпады. Пайғамбар Әлиді қалдыру себебі, Меккедегі кейбір адамдардың аманаттарын қайтарып беру болатын. Бұл – Пайғамбарыдың қаншалықты сенімді әрі пайғамбарлық ісінде қаншалықты шынайы болғандығының айғағы. Жаулары өзін өлтірудің қамын жасап шарқ ұрса да, ол өміріне төнген қатерге қарамастан аманатты иелеріне беруді ойлайды.<ref> Саңлақ сахабалар. Алау Әділбаев. Алматы-2010ж. 106-бет. </ref>

Хазірет Әли һижрет еткен кезінде 23 жаста болатын. Бұл адамның келешек өміріне жоспарлар құрып, өз ғұмырының қызықты әрі мағыналы өтуі үшін қадам жасайтын бұла шағы. Өмірдің осындай тәтті кезінде мұндай қатерлі іске бел буу кез келгеннің қолынан келе бермейді. Арыстан жүрек Әли мұны үлкен қуанышпен қабылдап, Аллаһ расулы үшін жанын беруге әрдайым дайын екенін көрсетті. Ол үш күн бойы Меккеде қалып, аманат иелеріне аманаттарын таратып бергеннен кейін ғана анасы Фатима, Аллаһ расулының кенже қызы, көзінің нұры – Фатима және бірнеше кісімен бірге Мәдинаға қарай бет алды. Күндіз жасырынып, түнде жол жүріп Мәдинаға таяу маңдағы Құбаға жетті. Сол жерде Аллаһ расулымен қауышты. Пайғамбар Әлиді қасына шақыртты. Ұзақ жол жүруден аяғы қажалып, жара болды. Аяғындағы жаралары еркін жүруіне мүмкіндік бермегендіктен Пайғамбардың өзі Әлидің қасына келді. Аяғындағы асқынған жараларды көргенде, мейірімділік Пайғамбары көз жасына ие бола алмады. Шипалы түкірігін оның жарасына жағып, дұға етті. Әлидің аяғындағы ауыр жаралар бірден пышақ кесті жазылып шыға келді.<ref> Саңлақ сахабалар. Алау Әділбаев. Алматы-2010ж. 107-бет. </ref>

– Харунның Мұсаға өкілдік еткеніндей, сен де маған өкілдік еткің келмей ме? Өкінішке орай, менен кейін пайғамбар келмейді, – дегеннен кейін ғана көңілі сабасына түсіп, Пайғамбардың орнына өкіл болып, Мәдинада қалуға көнеді.<ref> Муслим, Фадаилу-с- сахаба:31. </ref>

Осыған орай Пайғамбар Аллаһтың арыстаны Хамза, хазірет Ұбайда және баһадүр Әлидің шығуын бұйырды. Жаужүрек Әли қарсысына шыққан азулы дұшпан Уәлидті әп-сәтте сілейтіп, хазірет Хамзаға көмектесті. Арыстандай айбарлы Хамза мен Ұбайда жарақаттанып қалса да, қарсыластарын жер жастандырады. Бұл жекпе-жек мұсылмандардың көңілдерін көтеріп, оларды жеңіске жетеледі.<ref> Саңлақ сахабалар. Алау Әділбаев. Алматы-2010ж. 108-бет. </ref>

Ухуд шайқасында арыстан жүрек Әлидің көрсеткен ерлігі Бәдірдегі ұрыста көрсеткен ерлігінен бір мысқал да кем емес. Бұл шайқаста мүшріктер Мұхаммед пайғамбарды өлтіріп, Ислам дінін жою үшін бар күшін салды. Әрине, жүрегі иманға толы, шейіттікті көксеген Әли, Хамза шейіт болған бұл шайқаста, Пайғамбардан екі елі айрылмай оны өз денесімен қорғады. Бұл шайқас жайлы хазірет Әли былай дейді: “Соғыстың барынша қызған шағында бір сәт Аллаһ расулын көзден жырақ етіп алдым. Өлгендердің арасынан іздедім, ол жерден таппадым. Сол сәтте өз-өзіме, “Ант етейін, Аллаһ расулы шайқастан қашпайды. Оны өлілердің арасынан да таппадым. Сірә, істеген істеріміз үшін Аллаһ наразы болып, оны өзінің жанына алды. Бұдан кейін мен үшін шайқасудан басқа абзалы жоқ” дедім. Сосын дұшпанға қарсы ұмтылдым. Олар өздеріне қарсы келе жатқанымды көріп, абдырап аралары ашыла бастаған кезде, Аллаһ расулының олардың араларында қалып кеткендігін көрдім”<ref> А. Куружан, 236. </ref>.

– Аллаһ саған жеңіс нәсіп еткенге дейін тоқтамай ұрыс сал, – деді. <ref>Муслим, Фадаилус- сахаба: 33-34</ref>

Сонымен қатар Ардақты елші (с.а.с.) Әлиге Зүлфиқар қылышын сыйлады. Әли өмірінің соңына дейін осы қылышты жанынан бір елі тастамады. <ref>А. Куружан, 234-236.</ref>.

Жүрегі иман нұрымен нұрланған, алып тұлға Әлидің (р.а.) халифа болып тағайындалуы Ислам тарихының ең күрмеуі көп күрделі кезеңіне сәйкес келді. Хазірет Осман шейіт етілгеннен кейін Ислам үмбеті басшысыз қалып қойды. Жан-жақтан анталаған бүлікшілер өздерінің ыңғайына бағындырып, ырқына көндіріп өз мақсаттарын жүзеге асыру үшін тез арада халифаның тағайындалуын талап етті. Халифалықты мойнына алуға ешкім тәуекел жасай алмады.<ref> Саңлақ сахабалар. Алау Әділбаев. Алматы-2010ж. 123-бет. </ref>

Ақыр соңында, Ислам үмбетінің бірлігі үшін бұл қиын міндетті нар Әли өз мойнына алады. Бар ерікжігерін бүлікті тұншықтырып, бірлікті тірілтуге жанын салып, ақылы мен батырлығын және тәжірибесін қолданып бақты. Оның халифалығы кезінде Ислам тарихында кейінгі ұрпақтың әрқашанда қайғымен ескеалатын ішкі (Жәмәл, Сыффин) шайқастарын бастанөткізді.<ref> Саңлақ сахабалар. Алау Әділбаев. Алматы-2010ж. 125-бет. </ref>

Оның халифалығы төрт жыл тоғыз айға созылды. Хижра жыл санағының қырқыншы жылы, Рамазан айының он жетісінде, жұманың таңында, таң намазын оқуға шыққан хазірет Әлиді харижит Абдуррахман ибн Мүлжәм улы қылышымен басынан жарақаттады. Соның салдарынан, алпыс үш жасында Әли де өтті дүниеден. Ислам үмбеті арыстан жүректі, даналық дариясы Әлисіз қалды...<ref> Саңлақ сахабалар. Алау Әділбаев. Алматы-2010ж. 128-бет. </ref>