Барбара Мак-Клинток: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

Content deleted Content added
Өңдеу түйіні жоқ
ш clean up, replaced: Туылған → Туған (2) using AWB
5-жол:
| Сурет ені = 250px
| Сурет тақырыбы = Барбара Мак-Клинток лабораторияда
| ТуылғанТуған күні = 16.06.1902
| ТуылғанТуған жері = [[Хартфорд (Коннектикут)|Хартфорде]], [[Коннектикут]], [[Америка Құрама Штаттары|АҚШ]]
| Қайтыс болған күні = 2.09.1992
| Қайтыс болған жері = [[Хантингтон (Нью-Йорк)|Хантингтон]], [[Лонг-Айленд]], [[Нью-Йорк (штат)|Нью-Йорк]] штаты, АҚШ
| Азаматтығы = {{USA}}
| Ғылыми аясы = [[генетика]]
| Жұмыс орны = [[Корнелл университеті]]<br />[[Миссури университеті (Колумбия) | Миссури университеті]]<br />[[Колд Спринг Харбор лабораториясы]]
| Альма-матер = [[Корнелл университеті]]
| Ғылыми жетекші = [[Роллинс Адамс Эмерсон|Роллинс Эмерсон]]<ref name=golub>{{кітап
21-жол:
|isbn = 5-7187-0304-3
}}</ref>
| Атақты шәкірттері = [[Харриет Крейтон|Харриет Крейтон]]<ref name=Creighton>{{мақала
|авторы = Kass L. B.
|тақырыбы = Harriet B. Creighton (1909-2004), on Women Pioneers in Plant Biology
28-жол:
|басылым = American Society of Plant Biologists website
|жыл = 2007
}}</ref><br />[[Элен Краус|Элен Краус]]<ref>{{cite web
|author = Gerbi S.A.
|datepublished = 2009
52-жол:
|Қолтаңбасы = Barbara McClintock (signature).svg
}}
'''Барбара Мак-Клинток''' ({{lang-en|Barbara McClintock}}; [[16 маусым]] [[1902 жыл|1902]], [[Хартфорд (Коннектикут)|Хартфорд]], [[Коннектикут]] — [[2 қыркүйек]] [[1992 жыл|1992]], [[Хантингтон (Нью-Йорк)|Хантингтон]], [[Нью-Йорк (штат)|Нью-Йорк]]) — [[АҚШ|американдық]] ғалым-[[Цитогенетика|цитогенетик]], [[Физиология немесе медицина саласындағы Нобель сыйлығы|Физиология немесе медицина саласындағы Нобель сыйлығының]]ның лауреаты<ref name=nobel_83>
{{cite web
| url = http://nobelprize.org/nobel_prizes/medicine/laureates/1983/
62-жол:
| archivedate = 2011-08-20
}}
</ref>. Өз мансабында көптеген жылдар бойы Мак-Клинток негізінен [[Жүгері|жүгері]] цитогенетикасына ғылыми-зерттеу жасады.
 
Барбара Мак-Клинток жүгері жасушаларындағы [[хромосома | хромосомаларды]]ларды бейнелеу техникасын дамытты<ref>{{кітап
|авторы = Fedoroff N., Brown, N. M.
|тақырыбы = Mendel in the Kitchen: A Scientist's View of Genetically Modified Foods
110-жол:
| archivedate = 2011-08-20
}}
</ref>, [[Оңтүстік Америка | Оңтүстікамерикалық]] жүгері түрлерінің цитогенетикасы мен [[Этноботаника|этноботаникасыэтноботаника]]сы бойынша жүргізілген ауқымды зерттеулері<ref>
{{cite web
| url = http://profiles.nlm.nih.gov/LL/Views/Exhibit/narrative/origins.html
142-жол:
 
МакКлинток 1919 жылы Корнелл ауыл шаруашылығы колледжіне оқуға түсті.
Бірінші және екінші жыл оқып жүрген кезінде қарапайым студенттік өмірде, [[джаз-банд]]те [[банджо]] теноры болған. Бірінші курс президенті болып сайланды және сол кезде әйелдер клубына шақырылады. Алайда, әйелдер клубы [[еврейлер| еврейлерді]]ді қабылдамайтынын естігеннен кейін, ол клубка мүше болудан бас тартқан. Колледжде ол [[өсімдіктану|ботаниканы]] оқып, 1923 жылы [[бакалавр]] дәрежесін алды. Оның генетикаға қызығушылығы 1921 жылы бірінші курста ол пән бойынша лекцияларды тыңдаған кезде пайда болды. Бұл пәнді өсімдіктер селекционері және генетик [[Клод Бертон Хатчинсон|К. Б. Хатчинсон]] оқытатын және оқылатын курс [[Гарвард университеті|Гарвард университетітіндегіге]]тіндегіге ұқсас еді.<ref>
{{мақала
| автор = Kass L. B., Provine W. B.
186-жол:
}}</ref>
[[Сурет:Corn and microscope.jpg|right|thumb|240px|Мак-Клинток Стереомикроскопы және Ұлттық табиғи тарих мұражайындағы көрмедегі жүгері соталары]]
МакКлинток жоғары оқу орнында аспирантурада диплом жазып жүргенде және ботаника оқытушы ретінде тәжірибе алып жүрген кезде, ол [[Жүгері|жүгерініңжүгері]]нің [[цитогенетика|цитогенетикасын]]сын зерттеу бойынша оқу топтарының құрылуына ықпал етті. Бұл топта, кейін әлемге әйгілі болған генетиктер және цитологтар жиналды, соның ішінде [[Чарльз Бернхэм|Чарльз Бернхэм]], [[Маркус Роудс|Маркус Роудс]] (жүгерідегі [[Цитоплазмалық еркектік бедеулік|цитоплазмалық еркектік белсіздті]] ашқан және сол үшін генетика дамуына қосқан үлесі үшін Томас Хант Морган медалін алған), [[Джордж Уэлс Бидл|Джордж Бидл]] (генетикалық деңгейде метаболизмнің реттелуін ашқаны үшін 1958 жылы Нобель сыйлығын алды) және [[Харриет Крейтон|Харриет Крейтон]].<ref name=Creighton/><ref>{{мақала
| автор = Kass L. B.
| тақырыбы = Harriet Creighton: Proud botanist
285-жол:
}}</ref> .
 
Оның көрнекті ғылыми зерттеулері мен әріптестерінің қолдауы арқасында Мак-Клинток бірнеше [[постдок]]торлық [[грант]]тар [[АҚШ Ұлттық зерттеу кеңесі|АҚШ Ұлттық зерттеу кеңесі]] ({{lang-en|United States National Research Council}}) жеңіп алды. Бұл қаражат оның Корнель университетінде, [[Миссури университеті (Колумбия)|Миссури университеті]]нде және [[Калифорния технологиялық институты]]нда генетика саласындағы зерттеулерді жалғастыра беруіне мүмкіндік берді.<ref>{{мақала
| автор = Kass L. B.
| тақырыбы = Records and recollections: A new look at Barbara McClintock, Nobel Prize-Winning geneticist
298-жол:
}}</ref>
 
1931 және 1932 жылы жазда МакКлинток Миссури университетінде генетик [[Льюис Джордж Стэдлер|Льюис Стэдлермен]] бірлесіп жұмыс істеді, оны [[мутаген]] ретінде [[Рентген сәулелері|Х-сәулелерді]] қолдану әдісімен таныстырды және (X-сәулелері бар сынама сәуле мутацияның жиілігін ұлғайтады). Жүгері мутациясын өндіру барысында ол [[Хромосомалық өзгерістер|сақина хромосомалары]]н, ал радиацияның шығуынан хромосомалық үзілістердің жабысуы туындағанын тапты. Мак-Клинток хромосомалар ұштарында әдетте хромосоманың тұрақтылығын қамтамасыз ететін құрылымдық құрамалар болуы керек деген гипотезаны ұсынды. Ол митоз барысында сақина хромосомаларының аномалдық мінезі жүгері жапырақтарындағы [[Шұбар өсімдіктер|шұбарланудың]] себептері деп көрсетті<ref name="pmid17246891">{{cite journal |author=McClintock B |title=The Production of Homozygous Deficient Tissues with Mutant Characteristics by Means of the Aberrant Mitotic Behavior of Ring-Shaped Chromosomes |journal=Genetics |volume=23 |issue=4 |pages=315–76 |year=1938 |month=July |pmid=17246891 |pmc=1209016 |doi= |url=http://www.genetics.org/content/23/4/315.long}}</ref>. Сол жылдары, ол 6-шы хромосомада жүгерінің «[[Ядрошықядрошық ұйымдастырушылары|ядрошық ұйымдастырушыларының]]ның» болуын анықтады. Қазіргі заманғы түсініктер бойынша, бұл бөлім рибосомалық РНҚ генінің қайталануы және [[ядрошық|ядрошықтың]]тың құрылуы үшін жауапты болып табылады, бұнда [[транскрипция (биология)|транскрипция]] және [[рРНҚ|рибосомалық РНҚ]]-ның жетілуі болады.
 
Мак-Клинток [[Гуггенхайм қоры|Гуггенхайм қорынан]]нан ({{lang-en|John Simon Guggenheim Memorial Foundation}}) грант жеңіп алып, 1933-1934 жылдары [[Германия]]да бір алты айлық тағылымдамадан өтуге мүмкіндік алды. Ол [[Берлин]]дегі [[Кайзер Вильгельм Қоғамы|Кайзер Вильгельм институтында]] және [[ Фрайбург университеті|Фрайбург университетінде]]нде<ref name=nih_profiles>{{cite web
| author =
| authorlink =
313-жол:
| archiveurl = http://www.webcitation.org/613xqIBHd
| archivedate = 2011-08-20
}}</ref>, Мак-Клинток және Крейтонның зерттеуінен бірнеше аптадан кейін [[Дрозофилдер|дрозофил]]де кроссинговерді ашқан [[Курт Штерн (генетик)|Курт Штернмен]] жұмыс істеуді жоспарлаған болатын. Осы арада, Штерн АҚШ-қа көшіп келіп, Мак-Клинток Германияда [[Рихард Гольдшмидт|Рихард Гольдшмидтпен]]пен жұмыс істеді. Барбара көп ұзамай, өсіп келе жатқан саяси шиеленіске байланысты, Еуропаны тастап, Корнелл университетіне қайта оралды, онда 1936 жылға дейін жұмыс істеді. Осы жылы Льюис Стэдлер Миссури университетінде ботаника кафедрасында профессордың ассистенті қызметін атқарды.<ref>{{мақала
| автор = Kass L. B.
| тақырыбы = Missouri compromise: tenure or freedom. New evidence clarifies why Barbara McClintock left Academe
328-жол:
== Миссури университеті ==
Миссури университетінде Мак-Клинток рентгендік сәулелердің жүгері хромосомаларына әсер етуін терең үңіліп зерттеуге кірісті. Ол сәулеленген жасушалардағы хромосомалардағы алшақтықтардың және одан әрі бірігу әсерін тамашалады. Осындай әсер кейбір басқа өсімдіктерде — [[эндосперм]] жасушаларында хромосомалардың риясыз жарылуын байқаған.
Ол сәулелендіргеннен кейін алшақталған хромосолар дұрыс қосылмай қалып әр түрлі хромосомалар [[Хроматидтер|хроматид]]терінің бірігуіне әкеліп соғатынын байқады. Митоз [[анафаза|анафазасында]]сында бұндай қосылған хромосомаларда, [[Центромера|центромер]]ді жасуша полюстеріне жүргізу кезінде жарылатын хроматидтік көпір қалыптасады. Қайтадан дұрыс қосылған хромосомалар репликациядан кейін [[интерфаза|интерфаза]] кезінде келесі [[Жасушалықжасушалық цикл|жасушалық циклда]]да жаңадан құрылған үзілістер, осылайша теріс айналым жаппай мутация тудырып, қайталанады.<ref name=cyclechrom>
{{мақала
| автор = McClintock B.
340-жол:
| номер = 26
| страницы = 234-282
}}</ref> Алшақтықтан, біріктіру мен көпірлер құрудан болатын цикл, ''«breakage-fusion-bridge»'' циклы деп аталады,<ref name=cyclechrom/> цитогенетикадағы бірнеше себептер бойынша негізгі жаңалық болып табылады: во-первых, біріншіден, бұл хромосомалардың қосылуы кездейсоқ сипатқа ие емес, ал екіншіден, кең таралған мутация туу себебі анықтап көрсетілді. Осы себепті, цикл [[онкология|онкология]] саласында осы күнге дейін зерттеулер объектісі ретінде қалды.<ref>
{{мақала
| автор = Lo A. W. I., Sabatier L., Fouladi B., Pottier G., Ricoul M., Murnane J. P.
399-жол:
}}</ref>
 
Мак-Клинток Миссури университетінде, ол келер көктемде [[1942 жыл]]ы оның мансабынын арттыратынын білгенмен, ол [[Академиялықакадемиялық мансаб|академиялық мансабын]]ын жасай алмайтынын білді<ref>
{{мақала
| автор = Comfort N. C.
412-жол:
| страницы = 440
}}</ref>.
[[1941 жыл]]дың басында Барбара [[Колд-Спринг-Харбордағы лаборатория|Колд-Спринг-Харбордағы лабораторияларға]]ларға жазда генетика кафедрасының меңгерушісі болып жұмысқа шақырылды. Ол басқа жұмыс табу үмітімен Миссури университетінен демалыс алды. Ол [[Колумбия университеті|Колумбия университетіне]]не профессорлыққа шақыруды қабыл алды, онда Корнелл университетіндегі бұрынғы әріптесі, Маркус Роудс жұмыс істеді. Ол оны [[Лонг-Айленд]]тағы Колд Спринг Харбордағы зерттеулерге қатысуға шақырылды. 1941 жылы желтоқсанда жаңадан тағайындалған директорының міндетін атқарушы [[Милислав Демереч|Милислав Демеречпен]]пен, ол зерттеуші лауазымын ұсынды және ол генетика кафедрасында [[Карнеги институты | Карнеги институтының]]ның штатына қосылды.
 
== Колд Спринг Харбор ==
Бір жыл МакКлинток Колд-Спринг-Харбор зертханасында уақытша жұмысынан кейін толық мөлшерлемеге ауысты. Онда ол генетикалық картасын жасау үшін рентген сәулелерін алмастырушы ретінде пайдалана отырып, ''«breakage-fusion-bridge»'' циклымен айналысуын жалғастырды. 1944 жылы, генетика саласындағы оның жетістіктерін тану ретінде МакКлинток [[АҚШ Ұлттық ғылым академиясы|Ұлттық ғылым академиясының мүшесі]] болып сайланды, осы құрметті атаққа ие болған үшінші әйелге айналды. Келесі [[1945 жыл]]ы [[АҚШ Генетикалық қоғамы|АҚШ Генетикалық қоғамының]]ның бірінші әйел президенті болып сайланды. 1944 жылы ол Дж. Бидлдің ұсынысы бойынша ''[[Neurospora crassa]]'' цитогенетикалық талдауын жасады, [[«Бір ген — бір фермент»|''«бір ген — бір фермент»'']] теориясын дәлелдеу үшін осы саңырауқұлақ пайдаланды. Зерттеу үшін Бидл оны [[Стэнфорд университеті]]не шақырды.<ref>
{{cite web
| author = Perkins D. D.
460-жол:
| archivedate = 2002-06-04
}}</ref> ===
[[Сурет:Corn mosaic.jpg|right|thumb|240px|''Ac/Ds'' қатынасының астық түсіне әсері. 10 түссіз астық: оның құрамында ''Ac'' белгiлерi болмады, және ''Ds'' элементтері [[Антоциандар|антоциандар]] пигменттер синтезін толық тежейді. 11-ден 13 дейін астық жасушалары бір типті ''Ac'' бар, ''Ds'' жылжи алады, бірқатар антоцианиндарды синтездеуге мүмкіндік береді және астықтың мозаицизміне әкеледі. 14 және 15 астық жасушаларында тиісінше екі немесе үш ''Ac'' болады]]
 
1944 жылдың жазында Колд Спринг Харбор лабораториясында Мак-Клинток жүгері тұқымдарының [[мозаицизм]]іне мен [[тұқымқуалаушылық|тұқымқуалаушылық]] өзгергіштік механизміне жүйелі зерттеулердің бастамашы болды. Мейоздағы жүгерінің бір [[Сызық (биология)|сызықтарында]] ол 9-шы хромосоманың қысқа иығында тұрақты үзілістер мен хромосомалардың қосылуын тамашаланды.
Осы хромосоманың [[дистальді|дистальді]] соңында [[гетерохроматин]] түйіні орналасқан, оған алыс емес жерде центромерге қарай рецессивті мутация гендері жерсіндірілген.<ref name=golub/> Мак-Клинток екі жаңа [[доминанттылық|доминанттық]] өзара әрекеттесетін [[локус]]ты атап көрсетті: ''Диссоциатор'' ({{lang-en|Dissociator}}, ''Ds'') және ''Активатор'' ({{lang-en|Activator}}, ''Ac''). Ол ''диссоциатор'' хромосомалардың алшақтауын қана туғызып қоймай, тұрақсыз мутацияларды туғызады, бірақ ''активатордың'' қатысуымен көршілес гендерге басқаша әсер етеді деп тапты. [[1948 жыл]]дың басында ол қызықты жаңалық ашты — ''диссоциатормен'' де, сол сияқты ''активатормен'' де транспозиция болуы мүмкін, яғни, олар хромосоманың өз орнын өзгерте алады.
''Ac'' және ''Ds''-тердің транспозиция әсері тексеру будандастыру тұқымынан үлгілерге қатысты жүгері дәнінің түсінің өзгеруінде байқалған. Мак-Клинток микроскопиялық талдау арқылылокустар арасындағы қарым-қатынасты сипаттаған. Ол ''Ac'' ''Ds'' транспозициясына 9-шы хромосомасына, және ''Ds'' жылжуы хромосомалар үзілуі жүреді. ''Ds'' қозғалысы кезінде [[Алейрон|алейрон қабаты]] гендік түсін тежеуін тоқтатқан, соңғысы белсенді түрге өтіп, жасушаларда пигмент синтезін тудырады. Сондықтан ''Ds'' транспозициясы түрлі жасушаларда түрлі өтеді, бұл мозаицизмге әкеліп соғады. Дәндердегі пигментті аумақтардың өлшемі дәннің диссоциация кезіндегі дәрежесіне байланысты.
 
528-жол:
 
=== Оңтүстікамерикалық жүгері түрлерін зерттеу ===
1957 жылы Мак-Клинток Оңтүстік Америкада, жүгерінің алуандығының ықтималдылығы өте жоғары ғылыми-зерттеулер жүргізуге [[Ұлттық ғылыми қор (АҚШ)|Ұлттық ғылыми қордан]] және [[Рокфеллер қоры|Рокфеллер қорынан]]нан [[субсидия|субсидия]] алды.<ref name=tangled>{{кітап
|авторы = Comfort N. C.
|бөлім =
545-жол:
|isbn = 0-674-00456-6
|тираж =
}}</ref> Ол жүгері [[эволюция|эволюциясын]]сын зерттеуге қызықты, ол бұл үшін Оңтүстік Америкада көп мүмкіндіктері болды.
Жүгерінің Мак-Клинток, хромосомалық, морфологиялық және эволюциялық әр түрлі сипаттамаларын зерттеді. [[1962 жыл]]ы [[Роли (Солтүстік Каролина)|Ролидағы]][[Роли Солтүстік Каролина университеті|Солтүстік Каролина университетінен]] ол жүгерінің Оңтүстік Америка түрлері бойынша зерттеулерімен жұмыс істеген төрт ғалымдар тобын басқарды. Оның екеуі, Рокфеллер қорының стипендиаттары, [[Альмиро Блюменшайн|Альмиро Блюменшайн]] мен [[Энджел Като|Энджел Като]], олар осы саладағы жалғасы ғылыми-зерттеулерін [[1970 жыл|1970-ші жылдары]] да жалғастырды. [[1981 жыл]]ы Мак-Клинтокпен бірге олар, жүгеріні зерттеуде бетбұрыс саналатын және эволюциялық ботаника, этноботаника және [[палеоботаника|палеоботаниканы]]ны зерттеуге елеулі үлес қосқан, жүгері түрлерінің хромосомалар жиынтығы туралы зерттеулерін, мақаласын жариялады.<ref>
{{мақала
| автор = McClintock B., Kato A. T., Blumenschein A.
559-жол:
| страницы =
}}</ref>
<br {{clear="both" />}}
 
=== Басқару элементтеріне қатысты қайта жасаған жаңалықтары ===
580-жол:
}}</ref>''
{{oq|| Over the years I have found that it is difficult if not impossible to bring to consciousness of another person the nature of his tacit assumptions when, by some special experiences, I have been made aware of them. This became painfully evident to me in my attempts during the 1950s to convince geneticists that the action of genes had to be and was controlled. It is now equally painful to recognize the fixity of assumptions that many persons hold on the nature of controlling elements in maize and the manners of their operation. One must await the right time for conceptual change.<ref name= fincham />}}
Мак-Клинток жаңалықтар маңыздылығы [[1960-шы жылдары|1960-шы жылдары]] ашылды, осы кезде француздық генетиктер [[Франсуа Жакоб|Франсуа Жакоб]] пен [[Жак Моно|Жак Моно]] [[Лактозалық оперон|''lac'' оперонның]] гендік реттеуін сипаттады. Жақып пен Моно 1961 жылы ''«Ақуыз синтезінің генетикалық реттеуші механизмдері»'' ({{lang-en|«Genetic regulatory mechanisms in the synthesis of proteins»}}) атты мақаласы ''Journal of Molecular Biology'' журналында жарияланды<ref>
{{cite web
| author = Jacob Fr., Monod J.
610-жол:
}}</ref>
 
Мак-Клинток 1960 жылдардың соңында 1970 жылдардың басында транспозициясын ашқаны үшін, бактериялар мен ашытқыда осы үдерісті ашқаннан кейін кеңінен танымал. Осы кезеңде, молекулярлық биологияда транспозицияны молекулалық деңгейде зерттейтін жаңа әдістер пайда болды. 1970-ші жылдары ''Ac'' және ''Ds'' [[клондау (биотехнология)|клондалып]], және бұл олар [[ДНҚ-транспозондар|2 типтегі транспозондарға]] жататыны көрсетілді. ''Ac'' [[транспозаза|транспозаза]] ферментін синтездейді, басқару элементтерін жылжыту үшін қажет. ''Ds'' транспозазлар генінде мутациясы бар, бұл оған транспозазлар сыртқы көзінен жылжыту мүмкіндік бермеді. Осылайша, ''Ds'' ол ''Ac'' болмаған кезде жылжыту мүмкін емес. Кейінгі зерттеулер, әдетте транспозондар жасуша радиация әсерінде немесе ''«breakage-fusion-bridge»'' циклын бастан өткізбейінші қозғалалмайтынын көрсетті, осылайша бақылау элементтерін активтендіру генетикалық өзгермеліліктің себебі. Мак-Клинток басқалардан ұзақ уақыт бұрын транспозондар рөлін түсінді. Біздің кезімізде ''Ac/Ds'' комплексі мутацияны шақыруға және әр түрлі гендердің функцияларын зерттеу үшін пайдаланылады.<ref>
{{мақала
| автор = Bai L., Singh M., Pitt L., Sweeney M., Brutnell Th. P.
635-жол:
| страницы = 10370-10374
}}</ref>
 
 
== Негізгі публикациялары ==