Анри Бергсон: Нұсқалар арасындағы айырмашылық
Content deleted Content added
ш уикилендіру |
ш clean up, replaced: туылған → Туған using AWB |
||
1-жол:
[[Сурет:Henri Bergson.jpg|right|150px]]
'''Бергсон Анри''' ([[1859]]-[[1941]])- француз философы,Жаратымпаз [[эволюция]] және [[интуитивизм]] қағидасын жасаған иррационалист.
Оның [[философия]]сының негізі ұғымы «[[Тіршілік]]». Тіршілік мәніне [[интуиция]] көмегімен ғана бойлай аламыз. Өмір ағып жатқан тасқын сияқты үздіксіз процесс, тіршілік күші осы процесстің ішкі түрткісі.<ref>Орысша-қазақша түсіндірме сөздік: Философия/жалпы редакциясын басқарған , профессор Е. Арын – Павлодар: «ЭКО» ҒӨФ, 2006. ISBN 9965-808-82-1</ref>
== Ғұмырбаяны ==
Анри Бергсон (Henri Bergson) 1859 жылы 18 қазанда Франция астанасы [[Париж]]де еврей отбасында
Бергсон Париждегі [[Кондерсе лицейі]]нде үздік оқиды. Орта мектеп бітіргенде математикадан жазған мақаласы сыйланады және мақаладағы есептеу әдісі жаңалыққа толы болғандықтан «Математика жылнамасында» жарияланады. Бергсон математикада ғана емес, әдебиетте де дарынды болады және жастайынан сөз көркемдігіне ден қойған шығармашылық талантын байқатады. Мектеп бітірген соң гуманитарлық сала мен жаратылыстану саласын таңдауда біраз екіойлы болады. Ақыр-аяғы ол гуманитарлық пән саласын таңдап, 1878 жылы әлемге әйгілі көптеген тұлғалар тәрбиелеген [[Париж жоғары нормал мектебіне]] (École normale supérieure) түседі. Дегенмен, математикаға ынтасын суытпайды. Әсіресе, позитивизм ойшылы Г.Спенсердің еңбектерін зерттеп, ғылым мен математика салаларында өзіндік ізденістер жасайды. Университетте сабақтастары оны «атеист» деп атаған екен. Бірде кітап басқаруға жауапты Бергсон кітаптарды дұрыс жинамай оқытушының сынына ұшырайды. Оқытушы оған: «Бұл не масқара! Сенің кітап басқарушылық рухың қайда кеткен?» дейді ашуланып. Сонда студенттер: «Бергсонда рух жоқ қой!» деп шулаған екен. Үш жылдан кейін ол гуманитарлық ғылымдар магистрі атағын қорғайды және философия пәніне толымды оқытушы куәлігін алады.
14-жол:
Бергсон 1900, 1904, 1911 жылдары өткен І, ІІ және ІV кезекті [[халықаралық философия құрылтайы]]на қатысады. 1914 жылы ол Этика және саясаттану институтының төрағасы және Франция ғылым академиясының академигі болады.
Бергсон 1908 жылы [[Англия]]да әйгілі [[АҚШ]] прагматисті [[Уильям Джеймс]]пен кездеседі. Бергсонның іліміне тәнті болған Джеймс өз сабағына Бергсон философиясын қосып сөйлейді. Кейін Джеймс АҚШ-қа барған соң өз досына Бергсонның «Жасампаз эволюция» кітабын аудартып, өзі алғы сөз жазбақшы болады. Бірақ Джеймс 1910 жылы қайтыс болады. 1911 жылы Бергсон Уильям Джеймстің «[[Прагматизм]]» кітабына «Ақиқат және шындық» атты ұзақ алғы сөз жазады.
1928 «оның толысқан және өміршеңдік рухы тасқындаған идеяларына, озық бейнелеу өнеріне» бола Бергсонға [[нобель әдебиет сыйлығы]] берілді. Дәстүрлі философиядағы механикалық және детерминизмдік рационализмді батыл сынаған Бергсонның тіршілік философиясына Швед академиясы жоғары баға беріп, «Жасампаз эволюция» кітабы “бейне ғажайып өлең секілді көңілді тебірентетін, мағынасы сарқылмайтын және шабытқа қанат бітіретін космология”, “ол [[рационализм]] жабынынан шығудың даңғыл жолын ашты... жаратымпаз күштің ғажайып құдіретін танытты, адамзат арманының шексіз кеңістігіне самғады”, “сана азаттығына орасан зор үлес қосты” деп есептеді.
1940 жылы маусымда [[Гитлер]] Парижді жаулап алған соң, фашистерге берілуден бас тартқан ол қатты қасіретке шомып, денсаулығы күрт нашарлап, 1941 жылы 4 қаңтарда 82 жасында қайтыс болады.
Бергсон өз өмірінде көптеген кітаптар жазды. Олардың арасында ерекше танымалдары: «[[Уақыт және еркін ерік]]» (1889), «Материя және жады» (1896), «Күлкі: комиктің мәні» (1900), «Метафизикаға кіріспе» (1903), «[[Жаратымпаз эволюция]]» (1907), «Рухани энергия» (1919), «Ұласым және біруақытталық» (1922), «Дін мен этиканың екі қайнары» (1932), «Жасампаз рух» (1934) қатарлылар. «Жасампаз эволюция» кітабы Бергсон шығармашылығының шыңы деуге болады.
35-жол:
[[Санат:1941 жылы қайтыс болғандар]]
[[Санат:Франция философтары]]
[[Санат:
| |||