Жасуша теориясы: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

Content deleted Content added
ш Kuanysh Ismailov (т) өңдемелерінен ArystanbekBot соңғы нұсқасына қайтарды
ш →‎top: clean up, replaced: пер. с англ. → ағылш. аудару using AWB
7-жол:
Тірі ағзалардың жасушалық құрылымының ашылуы – күрделі оптикалық аспаптардың (микроскоптардың) ойлап табылуымен тығыз байланысты болды. Өсімдік ұлпасының жасушалық құрылымын бірінші болып [[1665]] ж. ағылшын жаратылыстанушысы [[Р.Гук]] (1635 – 1703) ашқан. Өсімдіктер мен жануарлар ағзаларының жасушалық құрылымын Р.Гуктің замандастары италиялық ға-лым [[М.Мальпиги]] (1628 – 1694), ағылшын ботанигі [[Н.Грю]] (1641 – 1712), т.б. өз зерттеулерінде дәлелдеген ([[1671]]). Клетка теориясысының қалыптасуына чех ғалымы [[Я.Пуркине]] (1789 – 1869) үлкен үлес қосты. Ол жасушаның негізгі қызметтік бөлігі жасуша қабықшасы емес, оның ішіндегі [[протоплазма]] екендігін дәлелдеді. [[Сурет:Cork Micrographia Hooke.png|thumb|right|250px|Роберт Гук жұмысы.]]Өсімдік жасушасы протоплазмасындағы ядроны ағылшын ботанигі [[Р.Броун]] (1773 – 1858) ашты ([[1830]]). Дегенмен ядроға көп көңіл бөлген және оны жасуша құратын [[цитобласт]] деп анықтама берген неміс ботанигі [[М.Шлейден]] (1804 – 81). Шлейден теориясын одан әрі талдап, Клетка теориясысын құруда неміс зоологы [[Т.Шван]]ның (1810 – 82) еңбегі зор болды. Ол жануарлар мен өсімдік жасушасы құрылымын салыстыруда ядроның маңызы үлкен екенін анықтады. Клетка теориясының бұдан кейінгі дамуы протоплазма мен жасуша бөлінуі ашылуына байланысты болды. 19 ғ-дың орта кезінде неміс патологы [[Р.Вирхов]] (1821 – 1902) патологиялық құбылыстарды Клетка теориясы тұрғысынан қарастырып, жасушадағы ядроның маңызы аса зор екеніне көз жеткізіп, жасушалардың бөліну арқылы көбейетіндігін дәлелдеп берді. Тұқым қуалау белгілерінің сақталуы мен ұрпақтан ұрпаққа берілуін жасуша ядросы басқаратынын [[Э.Геккель]] анықтады ([[1866]]). 1970 – 80 ж. барлық жасушалы ағзаларға тән жасуша бөлінуінің тәсілі [[митоз]] ашылды. Қазіргі кезде Клетка теориясы көп жасушалы азғалар бірлескен жеке жасушалардан тұрады және олардың өзара байланыстылығынан ағзаның тұтастығы туады деп тұжырымдайды. Организм құрылысы күрделіленген сайын, оның тұтастық қасиеті анық байқалып, ол жануарларда жүйке, гуморалдық жүйелер, ал өсімдіктерде жасушалардың цитоплазмалық байланысы арқылы жүреді. Қазіргі заманғы электрондық микроскоп арқылы алынған ғыл. мәліметтер Клетка теориясысын одан әрі байытып, барлық тірі ағзалардың құрылымдық және қызметтік бірлігі – жасуша екендігін одан әрі дәлелдей түсті.
Вермель Е.М.,<ref>История учения о клетке</ref>, М., 1970;
<ref>Молекулярная биология клетки</ref>, перағылш. с англ.аудару, т. 1 – 5, М., 1986 – 1987.
== Дереккөздер ==
<references/>«Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «[[Қазақ энциклопедиясы]]» Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9, X том