Торғай үстірті: Нұсқалар арасындағы айырмашылық
Content deleted Content added
Automated import of articles |
Өңдеу түйіні жоқ |
||
1-жол:
'''Торғай Үстірті''', Торғай төрткүл өлкесі – батысында Оңтүстік [[Орал]] мен [[Мұғалжар]] тауымен, шығысында [[Сарыарқа|Сарыарқамен]] шектесетін жазық аймақ. Солтүстігінде [[Тобыл]] маңы аккумуляттік жазығынан оңтүстігінде [[Шалқартеңіз]] каласы ағысына дейін 600 км-ге созылады. Ені батыстан шығысқа қарай 300 км. Үстірт негізінен [[Қостанай]] облысының аумағында, аздаған бөлігі [[Ақмола]] және [[Қарағанды]] облыстары жеріне кіреді. Геологиялық құрылымы жөнінен эпигерциндік [[Тұран]] тақтасына жатады. Қатпарлы іргетастың бетін жапқан мезо-кайнозой шөгінді жыныстары қабатының қалыңд. ондаған м-ден оңт.-шығыста 200 м-ге дейін барады. Абс. биікт. батыс және шығыс бөліктерінде 200 – 300 м, оңт-нде Шалқартеңіз ойысына қарай 150 – 170 м. Солт. бөлігі аз тілімделген, көбінесе жазыққа ұласып кетеді. Оңт. бөлігінде үстірт беті біртұтас тегіс, беткейі тік. Үстірттің дәл ортасын жарып меридиан бағытында Торғай қолаты өтеді. Оның оң жағасы бойында құрғақ арналар, тұзды көлдер көп. Қрілері: Құсмұрын, Ақсуат, Сарықопа, т.б. Гидрол. торы сирек, көбінесе жазда үзіліп қалатын өзендер басым. Бастылары: Торғай, Ырғыз, Өлкейек, Ұлы Жыланшық. Климаты тым континенттік, құрғақ. Қысы аязды, жазы ыстық. Жылдық жауын-шашын мөлш. 200 – 300 мм, қаңтардың орташа темп-расы –16 – 18С, шілденікі 21 – 24С. Солт. бөлігі қара және қышқыл қызғылт қоңыр топырақты. Мұнда селеулі-бетегелі құрғақ дала қалыптасқан. Құмды алқаптарда реликті шоқ қарағай ормандары өседі (Аманқарағай, Наурызымқарағай). Орта және оңт. бөліктерін бозғылт қызғылт қоңыр топырақты, бетегелі-жусанды шөлейтті дала алып жатыр. Қиыр оңт. шеті бозғылт қоңыр топырақты жусанды-сораңды шөл. Бұл бөліміне сусыма құм массивтері шоғырланған. Қрілері: Торғай өз. бойындағы Тосын құмы, Ұлы Жыланшық өз. маңындағы Аққұм және Ырғыз маңы құмы. Құмда жусан, еркекшөп, жүзгін басым өскен. Далалық алқаптың көп жері егіншілікке пайдаланылады. Шөлейт және шөл аймақтары – мал жайылымы. Өзен аңғарының жайылма шалғындарынан қысқы мал азығы дайындалады. Жер қойнауынан боксит пен қоңыр көмірдің аса бай кен орындары ашылған. Т. ү-нің солт-нде Наурызым қорығы орналасқан.
{{Уезд Российской империи
|название=Тургайский уезд
|герб губернии=Тургайская область МВД Бенке.jpg
|губерния=Тургайская область (Российская империя) {{!}} Тургайская область
|герб=
|карта=
|центр= Тургай
|образован=[[1868]]
|площадь=168,5 тыс. км² (1897)
|население=86,9 тыс. (1897)
}}
| |||