|
| range_map_caption = Ареал
}}
'''Қызыл қасқыр''' - ({{lang-la|Cuon alpinus}}) — [[қасқыр тұқымдасы]]на жататын жыртқыш аң.
'''Қызыл қасқыр''' - ({{lang-la|Cuon alpinus}}) — қасқыр тұқымдасына жататын жыртқыш аң. Қазақстанда [[Тянь-Шань]] мен [[Жетісу]] ([[Жоңғар]]) Алатауында кездеседі. Дене тұрқы 100 — 110 см, құйрығының ұзындығы 45 — 50 см. Құйрық жүні үлпілдек. Арқасы қызыл қоңыр, екі бүйірі солғын қызыл түсті. Қызыл Қасқыр жаз айларында [[альпі]] және субальпі белдеулерінде 2500 — 4000 м биіктікте, [[таутеке]] мен [[арқар]] жайылатын жерлерде қоныс аударып тіршілік етеді. Баспана ретінде түрлі қуыстар мен басқа аңдардың тастап кеткен індерін пайдаланады. Көбеюі жөнінде деректер аз. Мысалы, [[Бейжің]] хайуанаттар паркінде Қызыл Қасқырдың қаңтар айында ұйығып, 60 күннен кейін көбіне 3 — 4 күшік туатыны анықталған. Көбею кезінде үйірімен (5 — 10, кейде 30) жүреді. Қызыл Қасқыр — терісі бағалы аң. Саны өте аз, соңғы 40 жылда Қазақстанда Қызыл Қасқырдың кездескені туралы дерек жоқ. Қызыл Қасқыр Халықаралық табиғат қорғау одағы мен Қазақстанның “Қызыл кітабына” енгізілген.<ref name=bi1>Орысша-қазақша түсіндірме сөздік: [[Биология]] / Жалпы редакциясын басқарған профессор Е. Арын – [[Павлодар]]: [[2007]] - 1028 б. ISBN 9965-08-286-3</ref> ▼
▲'''Қызыл қасқыр''' - ({{lang-la|Cuon alpinus}}) — қасқыр тұқымдасына жататын жыртқыш аң. Қазақстанда [[Тянь-Шань]] мен [[Жетісу]] ([[Жоңғар]]) Алатауында кездеседі. Дене тұрқы 100 — 110 см, құйрығының ұзындығы 45 — 50 см. Құйрық жүні үлпілдек. Арқасы қызыл қоңыр, екі бүйірі солғын қызыл түсті. Қызыл Қасқырқасқыр жаз айларында [[альпі]] және субальпі белдеулерінде 2500 — 4000 м биіктікте, [[таутеке]] мен [[арқар]] жайылатын жерлерде қоныс аударып тіршілік етеді. Баспана ретінде түрлі қуыстар мен басқа аңдардың тастап кеткен індерін пайдаланады. Көбеюі жөнінде деректер аз. Мысалы, [[Бейжің]] хайуанаттар паркінде Қызылқызыл Қасқырдыңқасқырдың қаңтар айында ұйығып, 60 күннен кейін көбіне 3 — 4 күшік туатыны анықталған. Көбею кезінде үйірімен (5 — 10, кейде 30) жүреді. Қызыл Қасқырқасқыр — терісі бағалы аң. Саны өте аз, соңғы 40 жылда Қазақстанда Қызылқызыл Қасқырдыңқасқырдың кездескені туралы дерек жоқ. Қызыл Қасқыр Халықаралық табиғат қорғау одағы мен Қазақстанның “Қызыл кітабына” енгізілген.<ref name=bi1>Орысша-қазақша түсіндірме сөздік: [[Биология]] / Жалпы редакциясын басқарған профессор Е. Арын – [[Павлодар]]: [[2007]] - 1028 б. ISBN 9965-08-286-3</ref>
==Статус==
EW санаты – еліміздің жабайы табиғатында жойылып кеткен түр; XX-ғасырдың 50-ші жылдарынан бастап оның мекендеуі жайында нақтылы деректер жоқ. ХТҚО-ң Қызыл тізіміне (ЕN санаты), Ресейдің Қызыл (1-ші санат), Қырғызстанның Қызыл (өте сирек және зерттелмеген, ол туралы XX-ғасырдың 50-ші жылдарынан бері деректер жоқ түр) кітаптарына тіркелген.
==Генофондын сақтау үшін таксонның маңызы==
'''Қызыл қасқыр '''– осфосы аттас туыстың Қазақстан фаунасы мен әлемдік фаунадағы бірден-бір өкілі.
==Таралуы==
Таралу аймағы Қңтүстік- Оңтүстік және Орталық Азия мен Шығыс Азияның оңтүстік жартысын қамтиды . Қазақстанда [[Тянь-Шань]], жонғар[[Жоңғар Алатауы]], [[Тарбағатай]], Саур[[Сауыр]] мен [[Алтай]] енетін таралу аймағының солтүстік шегі жатыр. XX-ғаясырдың ғасырдың бірінші жартысында, аңдардың нақтылы кездескен жерлері Талас, Қырғыз, Іле, КүңгейКүнгей және Теріскей Алатауларында, Жоңғар Алатауының оңтүстік-батыс сілемдері мен оның орталық (Сарқант) және шығыс (Алакөл ауданы) бөлімдерінде, Семей облысының Майтабай ауылына жақын жерде, [[Марқакөл]] маңында, Бұқтырма өзенінің аңғарында еселке алынған .
==Мекендейтін жерлері==
Жартасты шатқалдар, субальпі және альпі шалғындықтары, сырттар, таудың далалы және орманды участкелеріучаскелері, әсіресе теңіз деңгейінен 2500-4000 м биіктікте. Қыс кезінде қасқырлар тұяқты жануарлардың соңынан еріп 800-1500 м биіктікке дейін төмендейді.
==Саны==
Қызыл қасқыр көптеген аудандарда отеөте сирек кездескен, тек Тарбағатай, СаурСауыр мен Жоңғар Алатауында біршама жиі кездескен. XX- ғасырдың 20-21-ші жылдары Алакөл ауданында бір маусымда кейде 6 қасқырға дейін ауланған . Соңғы онжылдықтарда XX-ғасырдың 80-ші жылдарыңда қызыл қасқырларды Оңтүстік Алтайда және Батыс Тянь-Шаньда кездесетіні жайында мақалалар жазылды. Олар қойшылар мен аңшылардың ауызеніауыз екі мәліметтері, өкінішке орай ешқандай рәсімделмеген еді. Бұл жағдайларда қызыл қасқырларды сұр қасқырлармен шатастыруы мүмкін, ойткеніөйткені бұлардың жеке өзгергіштігі жоғары, кейде түсінде қызғылт рең басым болатын аңдар көптеп кездеседі.
==Биологиялық ерекшеліктері==
Қызыл қасқырға мекенін жиі ауыстыру тән. Шыңғыстау жотасында және ЯмынеевауылыпыңЯмынеев ауылының маңында (Павлодар қаласынан оңтүстікке қарай 70 км) кездескені белгілі . Негізгі жемтігі – таутеке, арқар, елік, кабанқабан, марал, үй малдары. Хайуанаттар паркінде қаңтар – ақпанда үйығадыұйығады, 2 ай буаз болады. 3-9 болдірікбөлтірік туады. Көбею кезеңінен тыс кезде қасқырлар топқа жиналады және жиі 3-10-нан бірігіп жемтігін аулайды. Жаулары мен бәсекелестері – қасқыр, барыс.
==Қолда өсіру==
Мәскеу, Пекин және басқа хайуанаттар парктеріндекөбееді.парктерінде көбееді.
==Қабылданған қорғау шаралары==
СИТЕС-ң 2 Қосымшасына тіркелген.
==Қорғауды керек ететін шаралар==
Әзірге тек хайуанаттар парктерінде өсіру жайында ғана айтуға болады.
==Зерттеу үшін ұсыныстар==
Қызыл қасқыр жөнінде хабар түскен ауданды мұқият тексеру.<ref>1. Гептнер, Слудский, 1967; 2. Шнитников, 1936; 3. Слудский, 1981; 4. Попов, 1976; 5. Плотников, 1901; 6. Хахлов, 1928; 7. Щербаков, Кочнев, 1982; 8. Кашкаров, 2002.</ref>
== Дереккөздер ==
<references/>
{{Biosci-stub}}
{{commons|Category:Cuon alpinus}}
[[Санат:Иттер тұқымдасы]]
[[Санат:Азия сүтқоректілері]]
[[Санат:Оңтүстік Азия фаунасы]]
[[Санат:Оңтүстік-Шығыс Азия фаунасы]]
[[Санат:1811 жылы зерттелген жануарлар]]
| 