Тянь-Шань қоңыр аюы: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

Content deleted Content added
Өңдеу түйіні жоқ
Өңдеу түйіні жоқ
10-жол:
| classis = [[Сүтқоректілер]]
| ordo = [[Жыртқыштар]]
| familia = [[UrsidaeАюлар]]
| genus = ''[[Ursus]]''
| species = ''[[Қоңыр аю|U. arctos]]''
20-жол:
| range_map_caption =
}}
'''Тянь-Шань қоңыр аюы''' ({{lang-la|Ursus arctos isabellinus}}) – [[жыртқыштар]] отряды, [[аюлар]] тұқымдасына жататын [[қоңыр аю]]дың бір түр тармағы.
'''Тянь-Шань қоңыр аюы''' ({{lang-la|Ursus arctos isabellinus}}) – [[жыртқыштар]] отряды, [[аюлар]] тұқымдасына жататын [[қоңыр аю]]дың бір түр тармағы. [[Тянь-Шань]] мен [[Памир]] тауларында таралған. Қазір [[Өгем жотасы|Өгем]], [[Піскем]], [[Қоржынтау]], [[Кетпен]], [[Талас]], [[Іле Алатауы|Іле]], [[Күнгей Алатау|Күнгей]], [[Теріскей Алатау|Теріскей]], [[Жетісу Алатауы|Жетісу (Жоңғар) Алатауларында]] кездеседі. Тянь-Шань қоңыр аюының аталығы (матай) аналығынан (кірекей) ірі болады. Аталығының дене ұзындығы 2,55 м, бойының биіктігі 1,35 м, салмағы 600 кг-дай. Негізінен құрлықта тіршілік етеді, суда жақсы жүзеді, ағашқа да өрмелей алады. Үш жаста жыныстық жағынан жетіледі. Аналығы өздері жасаған апанында екі жылда бір рет балалайды. Мамыр – маусымда ұйығып, қаңтар – ақпан айларында аналығы екі қонжық табады. Оларды төрт айдай емізеді. Қонжықтары аналарымен бір жылдай бірге жүреді. Қазанның ортасынан сәуірдің ортасына дейін қысқы ұйқыға кетеді. Қалған уақытта белсенді тіршілік етеді. Негізінен шөптесін өсімдіктермен, сирек жәндіктермен, майда сүтқоректілермен қоректенеді, кейде өлекселерді де жейді. Қонжықтары үшін қасқырлар мен барыстар өте қауіпті. Саны жылдан-жылға азаюда. Балтық бойы елдерінде оларды аулауға тыйым салынған. Қолға тез үйреніп, цирктерде түрлі ойындар көрсетуге пайдаланылады. Дүние жүзінің көптеген елдерінде зоол. парктерде ұсталып, жақсы көбейеді. Қазақстанда Алматы хайуанаттар паркінде Тянь-Шань қоңыр аюының 3 басы бар. [[Ақсу-Жабағылы қорығы|Ақсу-Жабағылы]], [[Алматы қорығы|Алматы қорықтарында]], Лепсі, Тоқты қорықшаларында қорғалады. Саны өте аз, қорғауға алынып, Қазақстанның “Қызыл кітабына” енгізілген.<ref>«Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «[[Қазақ энциклопедиясы]]» Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9, VIII том</ref><ref>1. Грачев, 1981; 2. Шнитников, 1936; 3. Огнев, 1940; 4. Грачев, Федосенко, 1977; 5. Грачев, 1982; 6. Жиряков, 1980; 7. Колбинцев, 2004.</ref>
 
 
'''Тянь-Шань қоңыр аюы''' ({{lang-la|Ursus arctos isabellinus}}) – [[жыртқыштар]] отряды, [[аюлар]] тұқымдасына жататын [[қоңыр аю]]дың бір түр тармағы. [[Тянь-Шань]] мен [[Памир]] тауларында таралған. Қазір [[Өгем жотасы|Өгем]], [[Піскем]], [[Қоржынтау]], [[Кетпен]], [[Талас]], [[Іле Алатауы|Іле]], [[Күнгей Алатау|Күнгей]], [[Теріскей Алатау|Теріскей]], [[Жетісу Алатауы|Жетісу (Жоңғар) Алатауларында]] кездеседі. Тянь-Шань қоңыр аюының аталығы (матай) аналығынан (кірекей) ірі болады. Аталығының дене ұзындығы 2,55 м, бойының биіктігі 1,35 м, салмағы 600 кг-дай. Негізінен құрлықта тіршілік етеді, суда жақсы жүзеді, ағашқа да өрмелей алады. Үш жаста жыныстық жағынан жетіледі. Аналығы өздері жасаған апанында екі жылда бір рет балалайды. Мамыр – маусымда ұйығып, қаңтар – ақпан айларында аналығы екі қонжық табады. Оларды төрт айдай емізеді. Қонжықтары аналарымен бір жылдай бірге жүреді. Қазанның ортасынан сәуірдің ортасына дейін қысқы ұйқыға кетеді. Қалған уақытта белсенді тіршілік етеді. Негізінен шөптесін өсімдіктермен, сирек жәндіктермен, майда сүтқоректілермен қоректенеді, кейде өлекселерді де жейді. Қонжықтары үшін қасқырлар мен барыстар өте қауіпті. Саны жылдан-жылға азаюда. Балтық бойы елдерінде оларды аулауға тыйым салынған. Қолға тез үйреніп, цирктерде түрлі ойындар көрсетуге пайдаланылады. Дүние жүзінің көптеген елдерінде зоол. парктерде ұсталып, жақсы көбейеді. Қазақстанда Алматы хайуанаттар паркінде Тянь-Шань қоңыр аюының 3 басы бар. [[Ақсу-Жабағылы қорығы|Ақсу-Жабағылы]], [[Алматы қорығы|Алматы қорықтарында]], Лепсі, Тоқты қорықшаларында қорғалады. Саны өте аз, қорғауға алынып, Қазақстанның “Қызыл кітабына” енгізілген.<ref>«Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «[[Қазақ энциклопедиясы]]» Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9, VIII том</ref><ref>1. Грачев, 1981; 2. Шнитников, 1936; 3. Огнев, 1940; 4. Грачев, Федосенко, 1977; 5. Грачев, 1982; 6. Жиряков, 1980; 7. Колбинцев, 2004.</ref>
 
==Статус==