Күкірт қышқылы: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

Content deleted Content added
1-жол:
'''Күкірт қышкылықышқылы''' — күкірттің[[күкірт]]тің маңызды қосылыстарының бірі. Ол екінегіздіекі негізді күшті қышқыл, орта және қышқыл тұздар түзеді.
 
== Физикалық қасиеттері ==
Концентрациялы күкірт қышқылы — түссіз, ұшпайтын, май тәріздес, суда жақсы еритін, сұйық зат. Тығыздығы 1,84 г/см<sup>3</sup>, массалық үлесі 98%. Ол 280°С-та қайнайды, ал 10,4°С-та кристалданады.
Line 6 ⟶ 7:
[[Сурет:Sulfuric acid chemical structure.png|thumb]]
 
''Күкірт қышқылы суда ерігенде көп [[жылу]] бөле отырып, онымен [[химиялық реакцияғареакция]]ға түсіп, қүрамықұрамы әр түрлі [[гидраттар]] түзеді. Олар: H<sub>2</sub>SO<sub>4</sub>*<sub>2</sub>O, H<sub>2</sub>SO<sub>4</sub>*2H<sub>2</sub>O, H<sub>2</sub>SO<sub>4</sub>*4H<sub>2</sub>O. Сондықтан да қышқылды суда еріткенде мынадай [[қауіпсіздік ережесінережесі]]н мұқият сақтау қажет: ауыр сұйықтықты (қышқыл) жеңіл сұйықтыққа (суға) шыны таяқшамен араластыра отырып, жайлап құю қажет. Сонда ауырлау күкірт қышқылы судың астыңғы қабатына дейін жетіп, бөлінген жылу біркелкі тарайды, ал керісінше суды қышқылға құйса, су қышқылдан жеңіл болғандықтан бөлінген мол жылу суды [[қайнау температурасынатемпературасы]]на дейін жеткізіп, қышқыл жан-жаққа шашырауы мүмкін (10-сурет).''
[[Күкірт]] қышқылы күшті су тартқыш зат. Егер [[концентрация]]лы қышкылқышқыл толтырылған стакандыстақанды біраз уакыт ашық калдырса, ауадағы [[су буы]]н бойына тартып сіңіреді де, қышқыл ыдыстан асып төгіледі. Осы қасиетіне бола күкірт қышқылын түрлі [[газ]]дарды ылғалдан құрғату үшін пайдаланады.
 
Концентрациялы күкірт қышкылықышқылы [[адам терісінетерісі]]не, матаға, ағашқа тисе, оны карайтыпқарайтып күйдіреді. Сол себепті, күкірт қышқылымен жұмыс істегенде өте сақ болу керек. Теріге немесе матаға тиген күкірт қышқылын тездетіп сумен жуып, содан соң [[ас содасы]] ерітіндісімен шаю қажет.
 
==Химиялық қасиеттері==
[[Концентрациялы күкірт]] қышқылына күшті тотықтырғыштың қасиеті тән.
Сұйылтылған күкірт қышкылықышқылы басқа күшті қышқылдарға тән қасиеттерді көрсетеді.
 
# ЕкінегіздіЕкі негізді күкірт қышкылықышқылы сатылы [[диссоциация]]ланады, [[индикатор]]ға әсер етеді:
# Бірінші сатысында H<sub>2</sub>SO<sub>4</sub> түгелдей дерлік [[диссоциация]]ланады. Ал екіншісінде азырақ [[диссоциация]]ланадыдиссоциацияланады:
 
# [[Күкірт]] қышқылы сілтілермен және ерімейтін негіздермен әрекеттесіп түз[[тұз]] түзеді немесе қысқартылған теңдеуі:
# Бірінші сатысында H<sub>2</sub>SO<sub>4</sub> түгелдей дерлік [[диссоциация]]ланады. Ал екіншісінде азырақ [[диссоциация]]ланады:
# Сұйылтылған күкірт қышқылы металдардың кернеу қатарындағы сутектің сол жағында орналасқан металдармен әрекеттес- кендеәрекеттескенде, тотықтырғыш касиетқасиет көрсетеді, нәтижесінде [[сутек газы]] бөлінеді:
 
# [[Күкірт]] қышқылы сілтілермен және ерімейтін негіздермен әрекеттесіп түз түзеді:
 
немесе қысқартылған теңдеуі:
 
# Сұйылтылған күкірт қышқылы металдардың кернеу қатарындағы сутектің сол жағында орналасқан металдармен әрекеттес- кенде, тотықтырғыш касиет көрсетеді, нәтижесінде сутек газы бөлінеді:
 
Қалыпты температурада өте концентрациялы 80—90%-тік күкірт қышқылы көптеген металдармен: мысалы, [[темір]], [[алюминий]], [[хром]]мен әрекеттеспейді. Оның себебі, металл бетінде енжар қабат пайда болады.
 
''Концентрациялы күкірт қышқылы H<sub>2</sub>SO<sub>4</sub> металдардың кернеу қатарында сутектің оң жағында орналасқан металдармен де әрекеттеседі. Бұл жағдайда сутек бөлінбейді. Күкірттің тотығу дәрежесі +6 болатын сульфат-ионы SO<sub>4</sub> есебінен тотықтырғыш болады, нәтижесінде SO<sub>2</sub> түзіледі. [[Концентрация|Концентрациялы күкірт]] қышқылының мыспен әрекеттесуін қарастырайық.''
 
# [[Барий]]дің ерімтал тұздары күкірт қышқылына және оның тұздары — сульфаттарға анықтағыш реактив болады. Екі сынауыққа аздап күкірт кышқылықышқылы және натрий сульфаты ерітіндісінен құйып, үстіне [[барий]] [[Хлоридтер|хлоридіненхлориді]]нен тамызса, ақ түнбатұнба түзіледі. Реакция теңдеулері немесе екі реакциядан қысқартылған теңдеу:
 
BaSO<sub>4</sub> түнбасытұнбасы суда да, азот қышқылыыдақышқылында да ерімейтіндіктен, күкірт кышкылынқышқылын жөнежәне оның түздарынтұздарын сипаттайтын реактив ретінде ерімтал барий түздарытұздары пайдаланылады.
немесе екі реакциядан қысқартылған теңдеу:
 
''Концентрациялы күкірт қышқылына батырылған ағаш және қағаз қарайып, көмірге айналады. Қантқа әсер еткенде, күкірт қышқылы одан сутек пен оттекті бөліп алады, ал көміртек кеуекті көмір түрінде бөлініп шығады. Мысалы, оған тәжірибе жасап көз жеткізуге болады. Шамамен 30 г ұнтақ қантты 100 мл-лік стақанға салып, шыны таяқшамен араластыра отырып, 26 мл концентрациялы H<sub>2</sub>SO<sub>4</sub> қосу қажет. Қышқыл қосқан соң көп жылу бөліне отырып, гидраттану тез жүреді де қант қарайып, кеуекті көмірге айналып, стақаннан асып төгіле бастайды ''(11-сурет)''. Реакция теңдеуі:''
BaSO<sub>4</sub> түнбасы суда да, азот қышқылыыда да ерімейтіндіктен, күкірт кышкылын жөне оның түздарын сипаттайтын реактив ретінде ерімтал барий түздары пайдаланылады.
 
''Концентрациялы күкірт қышқылына батырылған ағаш және қағаз қарайып, көмірге айналады. Қантқа әсер еткенде, күкірт қышқылы одан сутек пен оттекті бөліп алады, ал көміртек кеуекті көмір түрінде бөлініп шығады. Мысалы, оған тәжірибе жасап көз жеткізуге болады. Шамамен 30 г ұнтақ қантты 100 мл-лік стақанға салып, шыны таяқшамен араластыра отырып, 26 мл концентрациялы H<sub>2</sub>SO<sub>4</sub> қосу қажет. Қышқыл қосқан соң көп жылу бөліне отырып, гидраттану тез жүреді де қант қарайып, кеуекті көмірге айналып, стақаннан асып төгіле бастайды ''(11-сурет)''. Реакция теңдеуі:''
 
== Қолданылуы ==
Күкірт қышқылы — химиялық өндірістідөндірістің кәбіндекөбінде қолданылатын негізгі өнім. Басқа қышқылдармен салыстырғанда, [[химия өнеркәсібіндеөнеркәсібі]]нде кең көлемде қолданылуына сәйкес құкірткүкірт қышқылы бірінші орында тұр. Ол басқа [[бейорганикалық қьшқылдардықышқылдар]]ды HCL, HN0<small>3</small>, Н<small>3</small>Р0<small>4</small> және [[минералдық тыңайтқыштардытыңайтқыштар]]ды алуда кеңінен пайдаланылады. Металлургияда түсті металдар алу үтттінүшін мұнай еңдеуде түрлі енімдердіөнімдерді тазартуға, қопарылғыш заттар, жасанды талшықтар, бояулар, дәрі-дәрмектер [[парфюмерия]] өндіруде, тері илеуде және [[Пластмассалар|пластмасса]] [[синтезсинтездеу]]деудеде алатын орны ерекше ''(12-сурет).''
 
== Күкірт қышқылының тұздары ==
Күкірт қышқылының тұздары 2 типті болады: орта және қышқыл тұздар. Орта тұздар — [[сульфаттар]], қышқыл тұздар — [[гидросульфаттар]]. Көпшілік сульфаттар суда жақсы ериді, ал ерімейтіндерге және аз еритіндерге BaSO<sub>4</sub>, SrSO<sub>4</sub>, жатады.
Kөп қолданылатын тұздары: натрий сульфатының кристал- гидраты Na<sub>2</sub>SO<sub>4</sub>*10H<sub>2</sub>O, оның минералын [[мирабилит]] деп атайды.
 
Осы тұз медицинада дәрі ретінде "глаубер түзы" деген атаумен қолданылады. Натрий сульфатының негізгі қоры [[Арал]], [[Балқаш]] көлдерінің маңында кездеседі.
[[КАЛЬЦИЙ СУЛЬФАТЫ|Кальций сульфаты]] CaSO<sub>4</sub> табиғатта ғаныш минералы CaSO<sub>4</sub>*2Н<sub>2</sub>O түрінде таралған. Оны қыздырып алебастр алып, құрылыста байланыстырғыш зат ретінде пайдаланады.
Тотияйын, яғни мыс кристалгидраты CuSO<sub>4</sub>*5H<sub>2</sub>O жасанды жібек, талшық алуға, өсімдік зиянкестерімен күресуге қажет.
Темір (II) сульфатының кристалгидраты FeSO<sub>4</sub>*7H<sub>2</sub>O ауыл шаруашылық зиянкестерімен күресуде, мата бояуда, фотографияда қолданылады.
''Күкірт қышқылы'' — екінегізді күшті қышқыл. Сүйылтылган күкірт қышқылының басқа қышқылдарға тән химиялық қасиеттері бар. Концентрациялы күкірт қышқылы ерекше қасиеті бар күшті тотықтырғыш. Концентрациялы күкірт қышқылы суда көп жылу бөле ериді. Ол матаны, [[ағаш]]ты, адам терісін күйдіреді. Онымен жұмыс істегенде сақ болу керек. Ол екі қатар тұздары — гидросульфаттар және [[Сульфотұздар|сульфаттар]] түзеді. Күкірт [[Қышқылдар|қышқылы минералдық]] тыңайтқыштар, басқа тұздар алуда, медицинада, мұнай өнімдерін өңдеуде кеңінен қолданылады.
 
Осы тұз медицинада дәрі ретінде "глаубер түзытұзы" деген атаумен қолданылады. Натрий сульфатының негізгі қоры [[Арал теңізі|Арал]], [[Балқаш]] көлдерінің маңында кездеседі.
<ref>Химия: Жалпы білім беретін мектептің 9-сыныбына арналған оқулық. Өңделген, толықтырылған 2-бас. / Н. Нұрахметов, К. Сарманова, К. Жексембина, т.б. - Алматы: "Мектеп" баспасы, 2009. — 208 бет: суретті. ISBN 9965-36-702-7</ref>
[[КАЛЬЦИЙ СУЛЬФАТЫ|Кальций сульфаты]] CaSO<sub>4</sub> табиғатта ғаныш минералыминерал CaSO<sub>4</sub>*2Н<sub>2</sub>O түрінде таралған. Оны қыздырып [[алебастр]] алып, құрылыста байланыстырғыш зат ретінде пайдаланады.
[[Тотияйын]], яғни мыс кристалгидраты CuSO<sub>4</sub>*5H<sub>2</sub>O [[жасанды жібек]], [[талшық]] алуға, өсімдік зиянкестерімен күресуге қажет.
Темір (II) сульфатының кристалгидраты FeSO<sub>4</sub>*7H<sub>2</sub>O ауыл шаруашылық зиянкестерімен күресуде, мата бояуда, фотографияда қолданылады.<ref>Химия: Жалпы білім беретін мектептің 9-сыныбына арналған оқулық. Өңделген, толықтырылған 2-бас. / Н. Нұрахметов, К. Сарманова, К. Жексембина, т.б. - Алматы: "Мектеп" баспасы, 2009. — 208 бет: суретті. ISBN 9965-36-702-7</ref>
 
== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}
 
{{Chem-stub}}
{{commons|Category:Sulfuric acid}}
 
[[Санат:Бейорганикалық қышқылдар]]
[[Санат:Оттегі қосылыстары]]
[[Санат:Күкірт қосылыстары]]
[[Санат:Тағам қоспалары]]
[[Санат:Сульфаттар]]
[[Санат:Жоғарғы қауіпті заттар]]