Әбу Райхан әл-Бируни: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

Content deleted Content added
Өңдеу түйіні жоқ
Тег: Mobile edit Mobile web edit
Өңдеу түйіні жоқ
6-жол:
'''Әбу Райхан әл-Бируни, Әбу Райхан Мұхаммед ибн Ахмед әл-Бируни''' – ортаазиялық [[энциклопедист]]-[[ғалым]]. Әбу Райхан әл-Бируни ''973 жылы қазан айы''ның төртінде [[Қияттар|Қият қаласының]] маңында өмірге келген. Негізгі еңбектері [[тарих]], [[математика]], [[астрономия]], [[география]], [[топография]], [[физика]], [[медицина]], [[геология]], минералогия, т.б. [[ғылым]] салаларын қамтиды. Ол [[Орта Азия]] мен [[Иран]] қалаларында болып, атақты [[астроном]], математик [[Әбу Наср Мансур ибн Ирактан]] дәріс алды. Әбу Райхан әл-Бируни – '''''парсы, араб, грек, үнді''''' (''санскрит'') тілдерін меңгерген оқымысты. ''995 – 1010 жылдары'' [[Иран]]да тұрды. Ол 1000 жылы орта ғасыр ғылымының энциклопедиясы аталған, өзінің әйгілі '''''«әл-Асар әл-Бақйия ән әл-Құрұн әл-Халийа»''''' (''«Бұрынғы ұрпақтар ескерткіші»'') деген еңбегін жазды. 1010 жылы [[Хорезм]] әкімі [[Мамун ибн Мұхаммед]] ұйымдастырған [[Үргеніштегі]] ғылыми орталықта Әбу Райхан әл-Бирунидің басшылығымен [[Әбу Әли ибн Сина]] (Авиценна), Әбу Саһл Массих, Әбу-л-Хасан ибн Хаммар, ибн Мискуайх, т.б. көрнекті ғалымдар [[ғылыми-зерттеу жұмыстары]]н жүргізді. Әбу Райхан әл-Бирунидің ғылыми мұрасының бірсыпырасы бізге жетпеген, сақталып қалған шығармаларының көпшілігі толық жиналып жарияланбаған. Жалпы алғанда ол жүз елу еңбек жазған, олардың қырық бесі [[астрономия]] мен математикаға арналған. Астрономиялық шығармаларында Әбу Райхан әл-Бируни дүниенің гелиоцентрлік жүйесін (''Коперниктен 500 жыл бұрын''), денелердің Жерге қарай тартылуын (''Галилей мен Ньютоннан 600 жыл бұрын'') болжаған.[[File:Lunar eclipse al-Biruni.jpg|thumb|left|300px]] [[Арал теңізі]]нің жағасында, Үндістанда, Ауғанстанда астрономиялық бақылау жұмыстарын жүргізіп, жер мөлшерін дәл анықтаған. Әбу Райхан әл-Бирунидің географиясында сол кездегі белгілі жерлердің бәрі айтылған, сонымен қатар ''[[мұхит]], [[теңіз]], [[тау]], [[өзен]], [[шөл]], мемлекеттер мен халықтардың аттары'' толық келтірілген. Әбу Райхан әл-Бирунидің картасы Тынық мұхиттан Атлант мұхитына, Үнді мұхитынан Солтүстік мұзды мұхитқа дейінгі жерлерді қамтыған. Әбу Райхан әл-Бируни ''түрлі өсімдіктерді, дәрілік шөптерді, сан алуан [[жануарлар]] тіршілігін'' зерттеген. Әбу Райхан әл-Бируни [[топография]]ға байланысты '''''«Геодезия»''''' атты үлкен еңбек жазды. Онда Әмударияның бұрынғы кездегі ескі арналары жөніндегі зерттеулері аса қызғылықты баяндалған. Әбу Райхан әл-Бирунидің тарихи-географиялық еңбектерінде [[Орта Азия]] мен [[Шығыс Сібір]]дің тарихи этнографиясы, сондай-ақ [[Орта Азия]] көшпелі тайпаларының батысқа, Шығыс [[Еуропа]]ға дейін қоныс аударулары, Қазақстан географиясы, оны мекендеген түркі тайпалары, олардың әдет-ғұрпы, салт-жоралғылары жөнінде құнды деректер беріледі. '''''«Үндістан»'''''(1031), '''''«Бұрынғы ұрпақтар ескерткіші»''''' (1048), '''''«Масғуд каноны»''''', т.б. еңбектері ''ағылшын, неміс, орыс, парсы'', т.б. тілдеріне аударылған. Ол 1048/50 жылы желтоқсан айының он біріне қараған күні [[Ғазни]] қаласында қайтыс болған.<ref name="ReferenceA"/>
 
== Дереккөздер ==
{{дереккөздер}}
<references/>
 
{{wikify}}
 
Line 17 ⟶ 18:
[[Санат:Парсы математиктері]]
[[Санат:Парсы философтары]]
[[Санат:10 ғ. математиктері]]
[[Санат:11 ғ. математиктері]]
[[Санат:11 ғ. тарихшылары]]
[[Санат:11 ғ. географтары]]
[[Санат:Мұсылман астрономдар]]
[[Санат:Мұсылман географтар]]