Уикипедия

Жалғанаяқтылар: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

Тарихын шолу
← Ескірек өңдемеЖаңарақ өңдеме →
Content deleted Content added
VisualWikitext
{{Біріктірілсін|Айдаhарлар тұқымдасы}}
Өңдеу түйіні жоқ
1-жол:
{{Біріктірілсін|Айдаhарлар тұқымдасы}}
{{Taxobox
| name = Жалғанаяқтылар
Line 14 ⟶ 13:
| synonyms = * ''Boidae'' - Gray, 1825<ref name="McD99">McDiarmid RW, Campbell JA, Touré T. 1999. Snake Species of the World: A Taxonomic and Geographic Reference, vol. 1. Herpetologists' League. 511 pp. ISBN 1-893777-00-6 (series). ISBN 1-893777-01-4 (volume).</ref>
}}
'''Жалғанаяқтылар''' ({{lang-la|Boidae}}) - [[жыландар]] тұқымдасы. Кейде бұларды '''Айдаһарлар''' деп атайды. Ең ірі жыландар.
'''Жалғанаяқтылар''' ({{lang-la|Boidae}}) - [[жыландар]] тұқымдасы. Кейде бұларды айдаһарлар деп атайды. Ең ірі жыландар. Ұзындығы 10 м дейін, (ең ірі анаконда 11 м 43 см болған). Жамбас, сан сүйектері мен артқы аяқтарының тырнақ жұрнақтары сақталған. Тістері жоғарғы жақ тіс, қанат тәрізді, таңдай, кей-біреулерінде жақ аралық сүйектеріне орналасқан. Дүние жүзінің барлық континенттерінің тропикалық және субтропикалық табиғи аймақтарында, айдаһарлардың 2 тұқымдас тармақтарының 8 туысы, 43 түрі таралған. [[ТМД]]-да [[Орта Азия]]ның [[Қазақстан]]ның және Кавказдың және таулы аймақтарында айдахар жыландардың 4 түрі кездеседі. Барар жерде және ағаштарды мекендейді. [[Сүтқоректілер]]мен қоректенеді. Оларды орап, қысып тұншықтырып өлтіреді. Адамға сирек шабуыл жасайды. Тірі табатын жыландар, 3 тен 64 дейін тұқым береді. [[КСРО Қызыл кітабы]]нда 7 түр 4 түрше бар, ТМД-ның Қызыл кітабына 1 түр енгізілген.<ref>Орысша-қазақша түсіндірме сөздік: Биология / Жалпы редакциясын басқарған э.ғ.д., профессор Е. Арын - Павлодар: «ЭКО» ҒӨФ. 2007. - 1028 б. ISBN 9965-08-286-3</ref>▼
 
==Биологиялық сипаттамасы==
[[Қазақстан]]да айдаһардың 2 түрі бар. Бірінші түрі – құм айдаһаршасы (Eryx mіllіarіs) Қазақстанның оңтүстік-батыс өңіріндегі құрғақ далалы, шөлейтті жерлерде таралған. Бұларды жергілікті халық құм жылан деп атайды. Екінші түрі – шығыс айдаһаршасы (Eryx tatarіcus) [[Арал]] маңынан [[Зайсан қазаншұңқыры]]на дейінгі аралықтағы құрғақ далалы, шөлейтті, шөлді өңірде кездеседі. Олардың ұзындығы 80 – 90 см, түсі қоңыр, бауыры қара қоңыр не қара дақты болады. Жылына бір рет 10-20 ұрпақ береді. Кейбірі жұмыртқа салып, кейбірі тірі туып көбейеді. Айдаһар – улы жылан емес. Ол ұсақ кемірушілермен, жәндіктермен қоректенеді. Айдаһар кейде «аждаһа» деп аталып, халықтың қиял-ғажайып ертегілері мен аңыздарында аузынан жалын атқан көп басты, қанатты, үлкен «жыртқыш жылан» түрінде суреттеледі. Аспан әлеміндегі Темірқазық жұлдызының маңындағы шоқжұлдыз да «Айдаһар» деп аталады. [[Канар аралдары|Канар аралында]] «Айдаһар ағашы» деген ағаш өседі.<ref>[[Қазақ энциклопедиясы]], 1-том</ref>▼
Құмды шөлдерді, далалы жерлерді мекендейді. Түнде тіршілік етеді. Күндіз кемірушілердің ініне, не-месеқұмға еніп жасырынып жатады. Ұсақ рептилилермен, саршұнақтармен, қосаяқтармен қоректенеді.
 
▲'''Жалғанаяқтылар''' ({{lang-la|Boidae}}) - [[жыландар]] тұқымдасы. Кейде бұларды айдаһарлар деп атайды. Ең ірі жыландар. Ұзындығы 10 м дейін, (ең ірі анаконда 11 м 43 см болған). Жамбас, сан сүйектері мен артқы аяқтарының тырнақ жұрнақтары сақталған. Тістері жоғарғы жақ тіс, қанат тәрізді, таңдай, кей-біреулерінде жақ аралық сүйектеріне орналасқан. Дүние жүзінің барлық континенттерінің тропикалық және субтропикалық табиғи аймақтарында, айдаһарлардың 2 тұқымдас тармақтарының 8 туысы, 43 түрі таралған. [[ТМД]]-да [[Орта Азия]]ның [[Қазақстан]]ның және Кавказдың және таулы аймақтарында айдахар жыландардың 4 түрі кездеседі. Барар жерде және ағаштарды мекендейді. [[Сүтқоректілер]]мен қоректенеді. Оларды орап, қысып тұншықтырып өлтіреді. Адамға сирек шабуыл жасайды. Тірі табатын жыландар, 3 тен 64 дейін тұқым береді. [[КСРО Қызыл кітабы]]нда 7 түр 4 түрше бар, ТМД-ның Қызыл кітабына 1 түр енгізілген.<ref>Орысша-қазақша түсіндірме сөздік: Биология / Жалпы редакциясын басқарған э.ғ.д., профессор Е. Арын - Павлодар: «ЭКО» ҒӨФ. 2007. - 1028 б. ISBN 9965-08-286-3</ref>
Әсіресе ашық жерлерде тіршілік ететіндері, түнде активті әрекет етеді. Қалың орманда тіршілік ететіндері күндіз де қорегін аулай береді. Жануарларды өте баяу, сақтықпен жасырынып келіп, жақын жерден атылып барып ұстайды. Ұстаған жануарының денесіне бірнеше оралып, қысып, тұншықтырып өлтіреді.
 
==Таралуы==
Дүние жүзінің барлық континенттерінің тропикалық және субтропикалық табиғи аймақтарында, айдаһарлардың 2 тұқымдас тармақтарының 8 туысы, 43 түрі таралған. [[ТМД]]-да [[Орта Азия]]ның [[Қазақстан]]ның және Кавказдың және таулы аймақтарында айдахар жыландардың 4 түрі кездеседі.<ref>«Омыртқалылар зоологиясы» С. П. Наумов- Алматы «Мектеп» баспасы</ref>
 
[[Қазақстан]]да айдаһардың 2 түрі бар.
# ''[[Құм айдаһаршасы]] ({{lang-la|Eryx mіllіarіs}})'' - Қазақстанның оңтүстік-батыс өңіріндегі құрғақ далалы, шөлейтті жерлерде таралған. Бұларды жергілікті халық құм жылан деп атайды.
▲# ''[[ҚазақстанШығыс айдаһаршасы]]да айдаһардың 2 түрі бар. Бірінші түрі – құм айдаһаршасы ({{lang-la|Eryx mіllіarіstatarіcus}})'' Қазақстанның оңтүстік-батыс өңіріндегі құрғақ далалы, шөлейтті жерлерде таралған. Бұларды жергілікті халық құм жылан деп атайды. Екінші түрі – шығыс айдаһаршасы (Eryx tatarіcus) [[Арал]] маңынан [[Зайсан қазаншұңқыры]]на дейінгі аралықтағы құрғақ далалы, шөлейтті, шөлді өңірде кездеседі. Олардың ұзындығы 80 – 90 см, түсі қоңыр, бауыры қара қоңыр не қара дақты болады. Жылына бір рет 10-20 ұрпақ береді. Кейбірі жұмыртқа салып, кейбірі тірі туып көбейеді. Айдаһар – улы жылан емес. Ол ұсақ кемірушілермен, жәндіктермен қоректенеді. Айдаһар кейде «аждаһа» деп аталып, халықтың қиял-ғажайып ертегілері мен аңыздарында аузынан жалын атқан көп басты, қанатты, үлкен «жыртқыш жылан» түрінде суреттеледі. Аспан әлеміндегі Темірқазық жұлдызының маңындағы шоқжұлдыз да «Айдаһар» деп аталады. [[Канар аралдары|Канар аралында]] «Айдаһар ағашы» деген ағаш өседі.<ref>[[Қазақ энциклопедиясы]], 1-том</ref>
 
== Дереккөздер ==
«https://kk.wikipedia.org/wiki/Жалғанаяқтылар» бетінен алынған