|
«Ауғанстан» атауы [[қазақ тілі]]нде «[[ауғандықтар|ауғандар]] елі» деген мағына береді.
бунын бари отирик мыны сайтка кириндер былай издендер ауганстан
=== Атаудың пайда болуы ===
Атаудың бірінші буыны — «ауған», «ауғани» — түркі сөзінен құралған, яғни ауып кеткен, жасырынған деген мағынаны береді. Бірақ ауғандар өздерін олай атамайды, олардың өз аты «[[пуштундар]]».
Атаудың соңғы буыны — «-стан» деген жұрнақ парсы тілінде «орын, [[ел]]» деген мағына береді.
«Ауғандар» деген термин халық атауы ретінде, исламдық кезеңнен бастап қолданылады. Кейбір ғалымдардың пікірінше «ауған» деген сөз алғаш рет тарихта [[982 жыл]]ы пайда болған; сол кезде ауған деп, Инд өзені бойындағы таулардың батысында өмір сүрген тайпаларды айтқан.<ref name="EofI">{{cite encyclopedia| last=Morgenstierne |first=G.|title = AFGHĀN| encyclopedia = [[Encyclopaedia of Islam]]| edition = CD-ROM Edition v. 1.0| publisher = Koninklijke Brill NV| location = Leiden, The Netherlands| year = 1999}}</ref>
[[1333 жыл]]ы [[Кабул]]да болған Марокколық саяхатшы [[Ибн Баттута]] былай айтқан:
{{start citation}}«Біз, бұрын ірі қала болған, Кабулға саяхат жасадық. Қазіргі кезде онда өздерін ауғандармыз деп атайтын, парсы тайпалары өмір сүреді».{{end citation|қайнары=Nancy Hatch Dupree - [http://www.aisk.org/aisk/NHDAHGTK05.php#Top The Story of Kabul (Mongols)]}}
«Ираника энциклопедиясында»:<ref>{{cite web | url=www.iranica.com/newsite/articles/v1f5/v1f5a037.html | title=«Afghan» | publisher=«Afghanistan: iv. Ethnography» | date=2006 | author=Ch. M. Kieffer}}</ref>
{{start citation}}«Этнологиялық көзқараспен айтқанда, «ауғандық» термині — пуштундардың парсы тіліндегі атауы. Бұл термин Ауғанстаннан шығып басқа жақтарға да кең таралған, өйткені қазіргі кезде пуштун тайпалық одағы саны жағынан да, саяси жағынан да бұл елде ең маңызды болып саналады».{{end citation|қайнары=}}
Сонымен қатар, түсініктемесінде:
{{start citation}}«Avagānā» деген атаумен бұл этникалық топ, алғаш рет б.з.б VI ғ. Varāha Mihira деген үнділік астрономның «Brihat-samhita» еңбегінде аталған.{{end citation|қайнары=}}
Бұл ақпаратты пуштундық әдебиет те қолдайды, мысалы XVII ғ. Хушаль-хан Хаттак<ref>''«Afghan Poetry Of The 17th Century: Selections from the Poems of Khushal Khan Khattak''», extract from «Passion of the Afghan» by [[Khushal Khan Khattak]]; translated by C. Biddulph, [[London]], 1890</ref>, өз еңбегінде пуштунша былай жазған:
{{start citation}}«Арабтар бұны біледі, және римдіктер де біледі: ауғандар дегеніміз ол — пуштундар, ал пуштундар — ауғандар!»{{end citation|қайнары=}}
«Ауғанстан» терминін [[XVI ғасыр]]да [[Бабыр]] император да қолданған: ол кезде бұл атаумен пуштундар өмір сүрген [[Кабул]]дың оңтүстік жерлері аталған.<ref>[http://persian.packhum.org/persian//pf?file=03501051&ct=92 «Transactions of the year 908»] by Zāhir ud-Dīn Mohammad Bābur in Bāburnāma, translated by John Leyden, Oxford University Press: 1921.</ref>
[[1808 жыл]]ы Ауғанстанда британдық дипломатиялық миссияны басқарған, сэр [[Монстюарт Элфинстон]], өзінің «Account of the Kingdom of Cabul and its Dependencies in Persia and India» деген кітабында, ауғандар өздерін Иосифтің үшінші ұлы Ауғаннан бастау алатын, [[Израиль ұрпақтары|еврейлік рудың]] ұрпағымыз деп санайды, деп жазған. Бірақ, сол кезде Эльфинстон бұл теорияның расталмағандығын жазған.
[[XIX ғасыр]]ға дейін атау пуштундардың дәстүрлі жерлерін атау үшін ғана қолданылған. Өйткені ол кездерде ел «[[Кабул корольдігі]]»<ref>[[Mountstuart Elphinstone|Elphinstone, M.]], ''«Account of the Kingdom of Cabul and its Dependencies in Persia and India»'', [[London]] 1815; published by Longman, Hurst, Rees, Orme & Brown</ref> деген атаумен танымал болған. Елдің басқа жерлерінде әр кезеңде әртүрлі тәуелсіз елдер болған, мысалы XVIII ғасырдың аяғы мен XIX ғасырдың басында өмір сүрген «Балх корольдігін» айтуға болады.<ref>E. Bowen, ''«A New & Accurate Map of Persia»'' in ''A Complete System Of Geography'', Printed for W. Innys, R. Ware [etc.], [[London]] 1747</ref>
Ақыры, ел кеңейіп, билік орталықтандырылғанда, ауғандық басшылар корольдікке «Ауғанстан» деген атауды қабылдады. «Ауғанстан» деген есім корольдіктің атауы ретінде қолданылғандығын [[1857 жыл]]ы [[Фридрих Энгельс]]<ref name="MECW">[http://www.marxists.org/archive/marx/works/1857/afghanistan/index.htm MECW Volume 18, p. 40; The New American Cyclopaedia — Vol. I, 1858]</ref> айтқан. Ол атау ел Ұлыбританиядан толықтай тәуелсіздік алғанда және оны әлемдік қауымдастық мойындағанда ресми түрде қолданыла бастады. Және ол атау Ауғанстанның [[1923 жыл]]ғы Конституциясымен бекітілді.<ref>[http://www.afghan-web.com/history/const/const1923.html Afghanistan’s Constitution of 1923] under ''[[Amanullah Khan|King Amanullah Khan]]'' (English translation).</ref>
== Географиясы ==
| 