Вагон: Нұсқалар арасындағы айырмашылық

'''Вагон'''(франц. wagon, ағылш. waggon — арба) — рельсті жолмен қозғалатын көліктің құрамдас бөлігі. Әдетте, локомотивке тіркеледі. Сондай-ақ, өзіндік жетегі бар В-дарвагондар да (моторлы В.[[вагон]], [[трамвай]] В-ывагоны, т.б.) болады. В.вагон [[жүк]] және жолаушылар тасуға қолданылады. В-ныңВагонның ең алғашқы нұсқасы ағаш шабақты жолмен жүретін. Оны жұмысшылар итеретін не атпен сүйрейтін. Мұндай В-дарвагондар [[тау-кен ]]кәсіпорындарында қолданылды. 1786 ж. ирландиялық[[ирландия]]лық [[Р.Л. Эджуорт]] осындай арбалардан поезд құрастыруды ұсынды. В-дыВагонды одан әрі жетілдіру темір жол салумен байланысты дамыды. Ең алғашқы т.темір ж.жол [[Лондон]] маңында салынды. Салм.Салмағы 92 т үш В-дыВагонды бір ат сүйреп жүргізді. Жүк таситын 12 В-нанвагоннан, жолаушы таситын 21 В-нанвагоннан құрылған бу күшімен жүретін т.темір ж.жол құрамасы (тіркемесі) [[Стоктон]] мен [[Дарлингтон]] ([[Англия]]) аралығында 1825 ж.жылы сыннан өткізілді. Англиядағы [[Манчестер]] — [[Ливерпуль]] т.темір ж-ныңжолының ашылуына байланысты (1830) В.Вагон жасаудағы жетістік көп елдің жол мамандарына көрсетілді (1-сурет). Ресейде[[Ресей]]де жүк және жолаушылар таситын алғашқы В-дарВагондар 1846 ж. Александров з-тындазауытында жасалды. Жүк көтергіштігі 6,5 — 10 т В-дар (2 осьті) 1855 ж. жасалды. 1866 ж. [[Санкт-Петербург]] — [[Мәскеу]] жүрдек поезында жайлы В-дарвагондар қолданыла бастады. Жолаушылар таситын В-дардыңвагондардың (2, 3 және 4 осьті) рамасы мен қорабы ағаштан жасалды. Олар пешпен, ыстық сумен немесе бумен жы-лытылдыжылытылды, жарық беруге әр түрлі жарық көзі пайдаланылды. Жолаушылар таситын В-дардыңвагондардың барлығы дерлік автоматты тежеуішпен, винттік тіркеуішпен және буфермен жабдықталды. 1905 ж. жүк таситын В-дардыңвагондардың жүк көтергіштігі 15 т-ға, ал 1911 ж.жылы 16,5 т-ға дейін арттырылды. 19 ғ-дың соңғы жылдарында В-ныңвагонның жаңа түрлері жасалумен бірге әр түрлі құралымды В-дарвагондар шықты. Жолаушылар таситын В-дардыңвагондардың негізгі типтеріне: жолаушылар (2-сурет), пошта мен қол жүктерін таситын, сондай-ақ арнайы мақсаттарға арналған В-дарвагондар (санитарлық, лабораториялық, т.б.), ал жүк таситын В-дарғавагондарға: жабық (3-сурет), жартылай В-дарвагондар, платформалар[[платформа]]лар, цистерналар[[цистерна]]лар, изотермиялық В-дарвагондар және арнайы жасалған (ауқымы өте ірі және ауыр салмақты жүктерді, сусымалы заттарды, т.б. таситын), сондай-ақ, т. ж. көлігінің қажетін өтеуге арналған В-дарвагондар (ұстаханалар, өрт сөндіргіш В-дарвагондар, т.б.) жатады. Аса ауыр жүктерді тасу үшін В-дардыңвагондардың (8, 12, 16 және 32 осьті) ерекше түрі — транспортерлер де (жүк көтергіштігі 250 т-дан 500 т-ға дейін) пайдаланылады. В-дардыңВагондардың тізбегінен т.темір ж.жол құрамасы құралады. В.Вагон, негізінен, жүрістік бөліктен, рамадан, қораптан және тежеуіш тетіктерден тұрады. Жүрістік бөлігіне қос доңғалақ, букса (локомотив не вагон осі ішпектерінің (подшипниктерінің) шойыннан немесе болаттан құйылған қорабы), рессор, буксалық бағыттауыштар кіреді. В-ныңВагонның тежеуіш тетіктері поездың қозғалыс жылдамдығын автоматты түрде реттеу немесе оларды тоқтату қызметін атқарады. Жолаушылар таситын В-дардыңвагондардың барлығы және жүк таситын В-дардыңвагондардың біразы автоматты тежеуішпен қатар қол тежеуішімен де жабдықталған. Республикамызда көбіне жүк көтергіштігі 60 және 62 т жабық В-дарвагондар (4 осьті), сонымен қатар жүк көтергіштігі 95 т жартылай В-дарвагондар (6 осьті) және жүк көтергіштігі 125 т В-дарВагондар (8 осьті) пайдаланылады. Қазақстанда В.Вагон жөндейтін 2 ірі зауыт бар. Оның бірі жолаушылар В-ынвагонын жөндейтін зауыт (Алматыда[[Алматы]]да), екіншісі — жүк В-ынВагонын жөндейтін зауыт (Астанада[[Астана]]да). Шахтада, карьерде, құрылыс алаңында, зауыт ішінде көлік ретінде жақын ара қашықтыққа (0,5 — 2 км) әр түрлі жүктер мен адамдарды (6 — 18 адам) тасуға арналған сыйымд. шағын (0,35 — 9,5 м3) вагонеткалар (4-сурет) қолданылады. Көптеген вагонеткалардың жүк көтергіштігі 1 — 2 т, кей жағдайда 8 — 10 т-ға дейін жетеді.