Күнжіт: Нұсқалар арасындағы айырмашылық
Content deleted Content added
Өңдеу түйіні жоқ |
Өңдеу түйіні жоқ |
||
9-жол:
|familia = [[Күнжіттер тұқымдасы|Pedaliacae]]
|genus = '''''Sesamum'''''
|genus_authority = [[
|subdivision_ranks = түрлері
|subdivision = 20 түрі белгілі
}}
'''Күнжіт''' ({{lang-la|Sesamum}}) – [[Күнжіттер тұқымдасы|күнжіттер]] тұқымдасына жататын бір жылдық не көп жылдық өсімдік туысы.
Негізінен Оңтүстік [[Африка]]да, [[Мадагаскар]], [[Сокотра]] аралдарында, Оңтүстік-Шығыс [[Азия]], [[Жаңа Гвинея]] және Солтүсік [[Австралия]]ның тропиктік, субтропиктік белдемдерінде өсетін 35-ке жуық түрі бар. Екпе түрі – [[Үнді күнжіті]]. Биіктігі 1 – 2 м, сабағы тік, бұтақты, 4 – 8 қырлы, тамыры 1 м тереңдікке жайылады. Төменгі жапырақтары қысқа, жалпақ, орта тұсындағылары ірі, гүлі ірі, ұзындығы 4 см-ге жетеді. Күлтесі ашық қызғылт, күлгін не ақ. Жемісі 4, 5 не 8 қырлы қорапша, ұзындығы 3 – 5 см, піскенде қақырап ашылады да, тұқымы төгіледі. Бір қорапшада ұзындығы 2,5 – 3,5 мм, ені 1,6 – 2 мм, 80-ге жуық дән болады. Сортына, өсірілген жеріне байланысты вегетациялық кезеңі 80 – 150 күн. Жарық, жылу сүйгіш өсімдік. 18 – 20°С-тан жоғары температурада жақсы көктейді. Күнжіт май алу үшін өсіріледі. Дәнінде 45 – 59% май болады. Оны тағам, кондитер өндірісі, медицина, техника салалары пайдаланады. Күнжіттің әр гектарынан 1,2 – 1,5 ц дән алынады.<ref '''Күнжіт''', сезам (Sesamum) – өзімен аттас тұқымдасқа жататын [[бір жылдық шөптесін өсімдік]]тер. Дүние жүзінде тропиктік аймақтарда және [[Оңтүстік Африка]]да өсетін 20-ға жуық түрі белгілі. Қазақстанда 1 түрі – үнді Күнжіті (S. іndіcum) бар. Бұл биіктігі 1 – 2,5 метрдей, өте тез өсетін бір жылдық өсімдік. Сабағы тік, 4 – 8 қырлы, тамыры 1 м тереңдікке дейін жетеді. Төм. жапырақтары қысқа, жалпақ болады. Орта тұсындағылары ірі келеді. Ашық қызғылт, күлгін не ақ түсті, дара гүлі жапырақ қойнауынан жетіледі. Гүлі оймаққа ұқсайды. Маусым – тамыз айларында гүлдеп, жемістенеді. Вегетац. мерзімі 2,5 – 5 ай. Жемісі – көп қырлы қорапша, ұзындығы 3 – 5 см, піскенде қақырап ашылады да, тұқымы жерге төгіледі. Бір қорапшада 80-ге жуық дән болады. Күнжіт май алу үшін өсіріледі. Оның дәнінде 50 – 65% май болады (құндылығы жағынан зәйтүн майынан кем түспейді). Күжіт майы тағам өндірісінде, сабын қайнату үшін, парфюмерияда қолданылады. Сондай-ақ Күнжіт дәнін шығыстың тәтті тағамы – халуа жасау үшін пайдаланылады. Қайнатқандағы шығатын майының күйесінен жоғары сапалы қытай тушы (сурет салатын бояу) жасалады.
| |||