Символизм (өнер): Нұсқалар арасындағы айырмашылық
Content deleted Content added
ш clean up, replaced: анықтамалық. - Алматы → анықтамалық. — Алматы, ЖШС, 2010. → ЖШС, 2010 жыл. using AWB |
ш уикилендіру |
||
1-жол:
[[Сурет:Klimt_Mulher_sentada.jpg|thumb|right|300px|Густав Климт: "Mulher sentada", (1916)]]
'''Символизм''' (Symbolism) — ХІХ ғ. аяғы мен ХХ ғ. басы аралығында [[Еуропа]]да әдебиет пен өнерде өріс алған өте ықпалды шығармашылық ағымы. Символизм объктивтілікті тастап, субъективтілікке талпынады, нақты шындықты тіке бейнелегенге қарағанда оны ұқсамаған тұрғыдан тоғыспалы бейнелеуге тырысады, көп мағыналылыққа мән береді, күрделі де терең символдар арқылы түрлі идеялар мен ұстанымдарды аңғартуға тырысады.
Символизм діни мистика мен ауытқыған жыныстық құштарлықтарды өзара ұштастырып, әуелгі "[[түпнұсқа]]ға" әуестенеді, күрделі де сиқырлы декадантты сарындарға бой ұрады. Олар [[көркемөнер]]дің қоғамдық-әлеуметтік функциясын мансұқтады, көркемөнерді қоғамдық құралға айналдыруға айыптау жасады, адам болмысының қаһармандық даралығын жақтады, әлеуметтік мәселелерден бой тартып, жекелік ішкі рухани мән-мағынаға назар аударды.
== Белең алуы ==
[[Сурет:The_Wounded_Angel_-_Hugo_Simberg.jpg|thumb|right|200px|Хуго Симберг, Ауру періште]]
Символизм эстетикасының алғашқы лебі 19 ғасырдың 60 — 70-жылдарында [[Верлен|П.Верлен]], [[Малларме|С.Малларме]], [[Рембо|А.Рембо]], т.б. шығармаларында көрініс тапты. Символистер теориялық түп қазығын немістің әйгілі [[волюнтаризм|волюнтарист]] [[философ]]тары [[Шопенгауэр Артур|А.Шопенгауэр]], [[Гартман|Э.Гартман]], [[Фридрих Ницше]] еңбектерінен алды.
== Өкілдері ==
Бұл мәдени шығармашылық қозғалысының өкілдері [[Франция]]лық [[Одилон Редон]], [[Гюстав Моро]] және [[Пюви де Шаванн]], [[Австрия]]лық [[Густав Климт]], бельгиялық [[Фернан Кнопф]], [[Нидерланд]]ық [[Ян Тороп]].
== Қазақ әдебиетіндегі символизм өкілдері ==
Қазақ әдебиетінде символизм дәстүрінің арғы негізі ежелгі Қорқыт ата туралы ертегі-аңыздардан бастау алатыны сөзсіз. Арнайы ағым ретінде ол қазақ әдебиетінде кең өріс алмағанымен, 20 ғасырдың алғашқы ширегінде [[Жұмабаев, Мағжан Бекенұлы|М.Жұмабаев]], [[Күлеев Бернияз|Б.Күлеев]], [[Дөнентаев|С.Дөнентаев]] және т.б. қаламгерлер шығармаларында символизмдік күшті леп байқалды<ref>“ Қазақ әдебиеті. Энциклопедиялық анықтамалық. — Алматы: «Аруна Ltd.» ЖШС, 2010 жыл.ISBN 9965-26-096-6</ref><ref>Қазақ мәдениеті. Энциклопедиялық анықтамалық. Алматы: “Аруна Ltd.” ЖШС, 2005 ISBN 9965-26-095-8</ref>.
== Негізі және ерекшелігі ==
[[Натурализм]], [[реализм]] және [[импрессионизм]] бағыты нақты [[шындық]]тың нәзік бөлегіне дейін назар аударған тұста, француз символистері оларға қарсы тәуекел жасады. Символизм [[рухани]] шабытқа ден қойды, қиял қуатына барынша ерік берді, түс секілді түйсіктерді өз шығармаларында көрсетуге тырысты. Олардың сюжеті мифлогия, мистика және фантастикамен астаса отырып, адамның ішкі жан әлеміне, көңіл күй әуеніне, сезім иіріміне шомып, сондағы аңғарымдарды символды пошым, сызық және рең арқылы жарқ еткізіп көрсетуге талпынды. Символистер, мысалы [[Жорис Карл Гюисманс]] алғашында табиғаттанушы болғанымен кейін символизм бағытына ауысты. Бұл оның діни және [[шабыт]]тық мағынадағы [[түйсіну]]ін көрсетті.
== Әдебиет саласындағы символизм ==
[[Сурет:%C3%89tienne_Carjat,_Portrait_of_Charles_Baudelaire,_circa_1862.jpg|thumb|right|200px|[[Шарль Бодлер]]]]
Әдебиет саласында символизм [[Шарль Бодлер]]дің әйгілі «[[Сұрқия гүл]]» өлеңдер кітабынан бастау алады. [[Стефан Малларме]] және [[Пол Верлэйн]] ХІХ ғ. 60-70 жылдарында символизмдік эстетиканы паш етеді. ХІХ ғ. 80 жылдарына келгенде символизм көптеген талантты жазушыларды баурап алды және олардың қаламының ерекшелігіне айналды. Бодлер және кейінгі [[Эдгар Аллан По]] секілді ғажайып жазушылардың шығармалары сол дәуірдің [[риторика]]сы мен образының үлгісіне айналды.
''Ажал деген қонақ үй ғой, ақысы ерте төленген.'' (Шарль Бодлер: «Сұрқия гүл»)
== Бейнелеу өнері саласындағы символизм ==
Әдебиет саласына салыстырғанда, бейнелеу өнері саласындағы символизм қозғалысы гетелескен және қараңғы романтизмнің қосымша туындысы болды. Дегенмен романтизм біршама жалаң, [[агрессив]]ті болса, символизм байсалды, иманшыл болды. Өнер саласында Г.Моро, О.Редон, П.Гоген, А.Беклин, Э.К. Берн-Джонс, М.К. Чюрленис, М.А. Врубель сынды қылқалам шеберлері символистік бағытта көркем туындылар жасады.
== Символизм қозғалысының ұраны ==
Символистердің түсіндіруі бойынша, мүлдем арғы ақиқаттарды ашып айту үшін өнер атаулы міндетті түрде жанама, астарлы амалдарды қолдануға тиіс. Ақиқат ешқашан тіке күйде айтылмайды. Сондықтан олар астарлау мен дарытпалап бейнелеу, емексітіп айту секілді әдеби шығармашылық амалын кең пайдаланып белгілі бір көрініске, не затқа символдық мағына берді. Жан Мореас (Jean Moréas) 1886 жылы Символизм декларациясын жариялады. Мореас ""жалаң суреттеуге, сөзқуарлыққа салынуға, даңғаза сезімге бой алдыруға, қалпын құрғатпай айтуға" қарсы тұрды. Оның айтуынша символизм мақсаты бойынша "ойдағы ұғымдарды сезінуге болатын пішіндермен әрлеу керек", "пішін мен кескін мақсат емес, мақсат ойдағы ұғымдарды айту", "мұндай өнерде табиғи тіке күзету, гуманизм қозғалысы, басқа да дұнияуи істердің еш мағынасы жоқ, олар тек көкейдегі тылсым әрі түпнұсқа алғашқы ұғымдарға тұтастыратын көпір ғана" деп есептеді.
==Дереккөздер==
<references/>
F%C3%A9licien_Rops_-_Pornokrat%C3%A8s_-_1878_(2).jpg
On_the_Edge_of_the_Sea.jpg
[[Сурет:TheKnightAtTheCrossroads.jpg|thumb|right|200px|Виктор Васнецов, Қиылыстағы сері, 1878]]
Waterhouse,_John_William_-_Saint_Cecilia_-_1895.jpg
[[Сурет:Mikhail_Nesterov_001.jpg|thumb|right|200px|Михаил Нестеров: Жас Варфоломеяның кескіні]]
[[Санат:Мәдениет]]
[[Санат:Өнер]]
[[en:Symbolism (arts)]]
| |||